«Την εκκλησίαν  αγαπώ, τα εξαπτέρυγά της, τ’ασήμια των σκευών, τα κηροπήγια της,

Τα φώτα, τες εικόνες της, τον άμβωνά της.

Εκεί σαν μπω, μες’ σ’ εκκλησία των Γραικών. Με των θυμιαμάτων της τες ευωδίες,

Μες τες λειτουργικές φωνές και συμφωνίες, τες μεγαλοπρεπείς των ιερέων παρουσίες…….

Ο νους μου πηαίνει σε τιμές μεγάλες της φυλής μας, στον ένδοξό μας Βυζαντινισμό.»

(Κ.Καβάφης)

Κι εγώ αγαπώ πολύ την εκκλησία μας, τα κηροπήγια της, τον ένδοξό μας Βυζαντινισμό. Από μικρό παιδί στο Αιτωλικό, μου άρεσε να παρευρίσκομαι σε συζητήσεις των «μεγάλων» για τις εικόνες, την Ορθοδοξία, την Εικονομαχία, το Θεόφιλο, την Κασσιανή, τη Θεοδώρα. Στο σχολείο, ρουφούσα τα σχετικά κεφάλαια της Ιστορίας. Και μετά στη Φιλοσοφική Σχολή, στο Ιστορικό Τμήμα, άρχισα να ψάχνω και να διασταυρώνω.

Εικονομαχία, λοιπόν :Θρησκευτική μεταρρύθμιση, σε 2 φάσεις:

 1^η φάση:726 – 787.

2^η φάση: 815 – 843.

Πρώτος εικονομάχος αυτοκράτορας: Λέων 3^ος ο ΄Ισαυρος.

Τελευταίος εικονομάχος αυτοκράτορας: Θεόφιλος, ο εξ Αμορίου της Φρυγίας.

 Όπως παρατηρείτε, οι εικονομάχοι αυτοκράτορες προέρχονται από τη Μ.Ασία (Ισαυρία, Φρυγία, Αρμενία).

Η εικονομαχία ήταν θρησκευτική μεταρρύθμιση με υποκείμενα πολιτικά κίνητρα. Οι εικόνες ήταν το πρόσχημα για να χτυπηθεί ένα μέσον εκμετάλλευσης των μαζών από την καλογηρική επιρροή (του κατώτερου κλήρου). Αυτοί υποδαύλιζαν τον φανατισμό του όχλου.

Δεν θέλω να επαναλάβω πράγματα γνωστά. Με το μέρος του αυτοκράτορα τάχθηκαν ο στρατός, οι κρατικοί φορείς, τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, ακόμα και ο ανώτερος κλήρος. Πρόσθετα, οι απέραντες ασιατικές επαρχίες και οι περιοχές γύρω από την πρωτεύουσα. Οι Έλληνες, οι Ελλαδικοί, όπως τους έλεγαν, φανατικοί εικονολάτρες λόγω της  ελληνικής παράδοσης στην «ποίησιν» ομοιωμάτων των αρχαίων θεών, επαναστάτησαν κι ανακήρυξαν δικό τους αυτοκράτορα, ο οποίος έπλευσε με στόλο κατά της …πρωτεύουσας. Ο Λέων τους συνέτριψε.

2^η φάση της εικονομαχίας: Ο αδιάλλακτος εικονομάχος Θεόφιλος πέθανε το 842. Η χήρα αντιβασίλισσα  Θεοδώρα συγκάλεσε σύνοδο στην Κων/πολη η οποία ανακάλεσε τις αποφάσεις της προηγούμενης εικονολατρικής  Συνόδου στη Νίκαια και αναστήλωσε τις εικόνες. Εγνωμάτευσε μάλιστα ότι στις εικόνες δεν αποδίδουμε λατρεία ( δεν είμαστε ειδωλολάτρες), αλλά τιμητική προσκύνηση. Τώρα, ποια είναι η διαφορά και πώς μπορεί να την καταλάβει ο κοσμάκης που προσέρχεται στο εικονοστάσι, σταυροκοπιέται και ασπάζεται τις εικόνες, όλες, με τη σειρά, ποιος το ξέρει! Προσωπικά πιστεύω ότι η διατύπωση αποτελεί ελιγμό των οργανωτών της Συνόδου για να απαλύνουν τις αντιδράσεις της άλλης πλευράς. Επιπλέον, επιτρέψτε μου να επισημάνω ότι, όλες οι Οικουμενικές Σύνοδοι, από τον καιρό του Μ.Κων/νου ακόμα, εγνωμάτευαν σύμφωνα με τη γνώμη του εκάστοτε αυτοκράτορα. Και ο νοών νοείτω!

Η Θεοδώρα δεν ήταν μόνη στη μεγάλη απόφαση να αναστηλώσει τις εικόνες. Δυναμικός σύμβουλος και υποστηρικτής της ήταν ο αδερφός της Βάρδας, άτομο πολύ φιλόδοξο, εξαιρετικών ικανοτήτων  και χαμηλού ήθους. Ανέσυρε από το παρελθόν τον τίτλο του Καίσαρα, εχρίσθη «Καίσαρ Βάρδας» και κυβερνούσε ως επίτροπος κι αυτός, μαζί με την αδερφή του Θεοδώρα, του ανήλικου αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ’. Στην ουσία, αυτός κυβερνούσε. Και για να εδραιωθεί στην εξουσία στηρίχθηκε στο «αντίπαλο δέος», τους εικονολάτρες.

Στη συνέχεια: ο Πατριάρχης Ιγνάτιος απαγόρευσε δημόσια στον Βάρδα τη θεία μετάληψη λόγω του ανήθικου βίου του. Ο Βάρδας τον καθήρεσε( τον απομάκρυνε βίαια ), επενέβη ο Πάπας Νικόλαος ο Α’, ακολούθησαν αφορισμοί κι από τη μια μεριά και την άλλη, Σύνοδοι και στην Κων/πολη και στη Ρώμη, να το  πρώτο σχίσμα μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησίας (867 μ.Χ.  ) Δεν προήλθε από δογματικά ζητήματα ή τυπικές διαφορές, προήλθε από προσωπικές φιλοδοξίες και ανταγωνισμούς.

Δυστυχώς, αυτό συμβαίνει κατά κανόνα στην κοινωνική ζωή και την Ιστορία: Πίσω από κάθε ενέργεια μείζονος σημασίας αναζητήστε κίνητρα οικονομικά, κίνητρα  εκδίκησης, κίνητρα επικράτησης ή φιλοδοξίας, κίνητρα ερωτικού πάθους. Τα ιδεολογικά αφήστε τα τελευταία.

Στο σημείο αυτό, θα αναφέρουμε ότι από κείνα τα χρόνια μέχρι και τα νεότερα, την Κυριακή της Ορθοδοξίας, στις ελληνικές εκκλησίες γίνεται μια μικρή πομπή, ιερείς και ψάλτες , με τις εικόνες στα χέρια, περιφέρονται και διαβάζουν ύμνο-ανάθεμα κατά των εικονομάχων αυτοκρατόρων. Και κάτι ανατριχιαστικό: Μετά την επιβολή της εικονολατρίας, το 843, οι νικητές δεν εδίωξαν μόνο τους ζωντανούς  εικονομάχους:΄Εστρεψαν το μένος τους και κατά των νεκρών: Ανέσκαψαν τους τάφους τους και πέταξαν έξω τα οστά τους! Ιεροσυλία ασυγχώρητη! Και τί να πει κανείς για τους δυο μέγιστους βασιλείς, τον Λέοντα  Γ’ τον ΄Ισαυρο και τον γιο του Κων/νο τον 5^ο .Ο Λέων ειδικότερα, το 717 μ.Χ, κατενίκησε τους Άραβες που, με το ζήλο του νεοφώτιστου στο Ισλάμ, ήθελαν να καταλάβουν την Ευρώπη.  Πολιορκησαν την Κων/πολη από ξηρά κι από θάλασσα για ένα χρόνο. Στο τέλος ο  Λέων έκαψε τα πλοία τους με το «υγρό πύρ». Τον επονόμασαν «Μιλτιάδη του Μεσαιωνικού Ελληνισμού». Και οι απόγονοι δεν σεβάστηκαν ούτε το λείψανό του…Αυτά τα γλυκά και θεάρεστα…

Λίγα λόγια για τον Θεόφιλο: Γιος του αυτοκράτορα Μιχαήλ Β’ ανέλαβε την εξουσία από το 820μ.Χ. που ο πατέρας του ανέβηκε στο θρόνο. Η οικογένεια καταγόταν από το Αμόριο της Φρυγίας, περιοχή όπου θεωρείται το λίκνο του γένους των Ελλήνων .Έλαβε καλή μόρφωση από το δάσκαλό του Ιωάννη τον Γραμματικό, άνδρα με ευρύτατη ελληνική παιδεία, τον οποίον αργότερα ανέβασε στον πατριαρχικό χρόνο.

Για πολλά χρόνια αγωνίσθηκε ένα πεισματικόν αγώνα κατά των Αράβων. Και αμφίρροπο!

 Επί των ημερών του, γράφει ο εθνικός μας ιστορικός Κ.Παπαρρηγόπουλος, το κράτος εκυβερνήθη καλώς. Ο Θεόφιλος υποστήριξε θερμά τις τέχνες και τα  γράμματα και στόλισε την πρωτεύουσα και τις μεγάλες πόλεις με λαμπρά μνημεία και έργα τέχνης. Ο ίδιος συνέθετε ύμνους. Στις μεγάλες γιορτές πήγαινε από χαράματα στην Αγ.Σοφιά κι έψελνε. Για να θυμηθούμε και το δημοτικό τραγούδι( της Άλωσης) «ψέλνει ζερβά ο βασιλιάς, δεξιά ο Πατριάρχης».

Ο Θεόφιλος έτρεφε ακοίμητο τον πόθο της επιβολής και σεβασμού της Δικαιοσύνης. Ο ίδιος προσωπικά και μαζί με τους υπαλλήλους του κράτους επέβλεπε μεθοδικά την απονομή της Δικαιοσύνης για να μη βγαίνουν οι αποφάσεις υπέρ των πλουσίων και ισχυρών εις βάρος των φτωχών κι ανίσχυρων. Κάποια στιγμή τον πληροφόρησαν ότι ο Πετρωνάς, αδερφός της γυναίκας του, είχε αδικήσει μια φτωχή χήρα. Αφού διερεύνησε την καταγγελία και την επιβεβαίωσε, διέταξε ο ένοχος να μαστιγωθεί δημοσίως. Για παραδειγματισμό! Εις μάτην τα δάκρυα και οι ικεσίες της Θεοδώρας. «Όσο πιο ψηλά στέκεται ο πολίτης, τόσο περισσότερες ευθύνες έχει στην κοινωνία».  Φρονούσε πως κανείς δεν  πρέπει να είναι στο απυρόβλητο της Δικαιοσύνης.

Το επεισόδιο με την επιλογή της νύφης έχει γίνει μύθος και θρύλος κι έχει σαγηνεύσει γενιές και γενιές των ορθοδόξων Ελλήνων. Ακόμα και τώρα οι παλιοί διηγούνται:

Στο ιερό Παλάτι έχουν μαζευτεί υποψήφιες νύφες απ’ όλη την αυτοκρατορία. Δεν ξέρω τί προδιαγραφές είχαν τεθεί, υποθέτω πως η υποψήφια αυτοκράτειρα έπρεπε να είναι νέα κι όμορφη κι έξυπνη και μορφωμένη. Ο ίδιος, με το χρυσό μήλο στα χέρια, σαν τον Πάρη της Τροίας με τις τρεις θεές, περνούσε ανάμεσά τους για να κάνει τον έλεγχο. Και διερωτάται κανείς: Καλά, νέο παλληκάρι κι αυτοκράτορας, δεν έβρισκε άλλο τρόπο να διαλέξει νύφη; Τί πρακτικές ήταν αυτές;

Τα λοιπά με τις στιχομυθίες είναι σε όλους γνωστά:

Θεόφιλος προς Κασσιανή: Δια γυναικός ερρύη τα φαύλα.

Κασσιανή προς Θεόφιλο: Δια γυναικός πηγάζει τα κρείττονα.(Φεμινισμός στον 9^ο μ.Χ. αι.)

Θεόφιλος προς Κασσιανή: Ω, γύναι, είθε να  εσίγεις !  Και στρέφεται προς τη Θεοδώρα:

Θεοδώρα προς Θεόφιλο:   Ο Κύριός μου (σύζυγός μου) κι ο Θεός μου.

Απάντησε ταπεινά. Κολάκευσε τον ανδρισμό του. Της έδωσε το μήλο.

Αν προσέξουμε το διάλογο των δύο πρώτων θα δούμε ότι εκείνος χρησιμοποίησε το ρήμα (ρέω) σε  αόριστο χρόνο και το επίθετο (τα φαύλα) σε θετικό βαθμό. Και αττική σύνταξη. «Από τη γυναίκα εξέρρευσαν τα φαύλα, τα κακά». Σε απόλυτη κατάφαση.  είνη του απάντησε με το ρήμα σε ενεστώτα διαρκείας (πηγάζει) και το επίθετο  σε συγκριτικό βαθμό (κρείττονα). Δηλαδή: Έκτοτε από τη γυναίκα πηγάζουν τα καλύτερα.  Πληρωμένη απάντηση! Αυτό  δεν μας εκπλήσσει, η Κασσιανή ήταν προικισμένη κοπέλα, είχε λάβει υψηλή μόρφωση, καταγόταν από ευπατρίδες, πατέρας της ήταν ο συγκλητικός Βοτρίκιος. ΄Οσον αφορά στην εμφάνιση, σύμφωνα με τους χρονογράφους της εποχής,  ήταν   «γαλανή».

 Στο σημείο αυτό να μου επιτρέψετε μια παρένθεση: Στα χρόνια των σπουδών μου, στο μάθημα της Βυζαντινής Ιστορίας, όταν φθάσαμε σ’αυτό το σημείο της ύλης, ο καθηγητής της έδρας θέλησε καλοπροαίρετα να μας πειράξει:

 -Κι έτσι, η ωραία φεμινίστρια έχασε την ευκαιρία να γίνει αυτοκράτειρα. Κορίτσια, να το έχετε υπόψη σας.

Το γυναικοκρατούμενο αμφιθέατρο της Φιλοσοφικής ξεσηκώθηκε: - Ναι, βέβαια, δια γυναικός ερρύη τα φαύλα. Και δεν μας είπε ο μεγαλειότατος τί ερρύη εξ ανδρός. Για να ξέρουμε!  Θύμωσε με την έξυπνη απάντηση της Κασσιανής, παντρεύτηκε τη Θεοδώρα που τον «έγλειψε και τον καλόπιασε», δεν την κατάλαβε ποτέ και μόλις αυτός πέθανε, η τεθλιμμένη χήρα του την «έφερε».

 Πολλά αγόρια μπήκαν κι αυτά στο χορό: - ΄Ετσι είσθε όλες σας. Σας ξέρουμε, Σας ξέρουμε!

(Αξεθώριαστες, γλυκές αναμνήσεις της νιότης μας που ανθοβολούσε!)

Η Κασσιανή μπήκε σε μοναστήρι, στις όχθες του Βοσπόρου. Εκεί έγραψε, έγινε υμνογράφος της εκκλησίας μας. Από τα λαμπρότερα ονόματα της βυζαντινής μας λογοτεχνίας, με άψογο χειρισμό λόγου και έμπνευση υψηλή. Πολλά από τα έργα της έχουν μελοποιηθεί.  Κάθε Μ.Τρίτη  βράδυ ψέλνεται στις εκκλησίες μας το τροπάριο της Κασσιανής, « Κύριε η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή…» Ακόμα, η Ωδή η’ «Έκστηθι φρίττων Ουρανέ» και τα ακολουθούντα τροπάρια που τελειώνουν «ον παίδες ευλογείτε, ιερείς ανυμνείτε, λαός υπερυψούτε εις πάντας τους αιώνας», που ψέλνεται την Μ.Παρασκευή το βράδυ.

Η Κασσιανή τιμήθηκε από την Εκκλησία μας με τον τίτλο της «Οσίας».

Το λαϊκό αισθητήριο ωστόσο δεν ικανοποιήθηκε απ’ αυτή την εξέλιξη των πραγμάτων. Ήδη από κείνη την εποχή άρχισαν να κυκλοφορούν φήμες ότι ο Θεόφιλος μετάνιωσε και πήγε στο μοναστήρι να τη βρει. Μύθοι, θρύλοι και μυθιστορήματα… ναι, έχουν βγεί πολλά βιβλία με θέμα τον Θεόφιλο και την Κασσιανή. Ο καθηγητής μου της Θεολογίας στο Γυμνάσιο Αιτωλικού, μιλώντας μας γι’ αυτό το τροπάριο, μας είπε ότι υπάρχει κάτι το ασύνδετο στο σημείο που γράφει «ών  εν τω παραδείσω Εύα το δειλινόν, κρότον τοις ωσί ηχηθείσα , τω φόβω εκρύβη» με τα προηγούμενα. Ο θρύλος λέει ότι η μοναχή πια Κασσιανή, ενώ έγραφε μέσα στο κελί της αυτόν τον ύμνο άκουσε βήματα, κατάλαβε πως ήταν ο Θεόφιλος και «τω φόβω εκρύβη». Ο αυτοκράτορας συμπλήρωσε τον ύμνο, έγραψε στο κείμενο για το συγκεκριμένο περιστατικό.

Ωραίες αφηγήσεις που γλυκαίνουν τη ζωή μας. Να ήταν και αληθινές! Συναρπαστικό θα ήταν, αλλά δεν έχουμε ιστορικές αποδείξεις.

Ο Κωστής Παλαμάς, έχει μεταγλωττίσει το υπέροχο αυτό τροπάριο στην νεοελληνική γλωσσική εκδοχή. Ας το απολαύσουμε:

Το τροπάριο της Κασσιανής και ο Κωστής Παλαμάς

Κύριε, γυναίκα αμαρτωλή, πολλά, θολά, βαριά τα κρίματά μου,

Μα, ώ Κύριε, πως η θεότης Σου μιλά μεσ’ στην καρδιά μου!

Κύριε, προτού σε κρύψει η εντάφια γη από τη δροσαυγή λουλούδια πήρα

Κι απ΄της λατρείας την τρίσβαθη πηγή Σου φέρνω μύρα.

Οίστρος με σέρνει ακολασίας, Νυχτιά, σκοτάδι αφέγγαρο, άναστρο με ζώνει,

Το σκοτάδι της αμαρτίας, φωτιά με καίει, με λιώνει.

Εσύ, που απ ’τα πέλαα τα νερά τα υψώνεις νέφη, πάρε τα ‘Ερωτά μου,

Κυλάνε, κι είναι ποτάμια φλογερά τα δάκρυά μου.

Γύρε σ’εμέ! Η ψυχή πώς πονεί! Δέξου με Εσύ που δέχτηκες και γείραν

Άφραστα ως εδώ κάτω οι ουρανοί. Και σάρκα επήραν.

Στ’ άχραντά Σου τα πόδια, βασιλιά μου Εσύ

Θα πέσω και θα στα φιλήσω και με της κεφαλής μου τα μαλλιά  θα στα σφουγγίσω.

Τ’άκουσεν η Εύα μεσ’ στο αποσπερνό της παράδεισος φως ν’ αντιχτυπάνε,

Κι αλαφιασμένη κρύφτηκε… Πονώ, σώσε, έλεος κάνε.

Ψυχοσώστ’ οι αμαρτίες μου λαός, Τ’ αξεδιάλυτα ποιος θα ξεδιαλύσει;

Αμέτρητό Σου το έλεος, ο Θεός! ΄Αβυσσο η κρίση.

Μπορείτε να προμηθευτείτε την εφημερίδα στα περίπτερα του νομού