Σήμερα θα ξεκινήσουμε τούτο το κήρυγμα, με μια Προσευχή ολίγων λέξεων. «Ο Θεός, ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ». Λέγεται με σκοπό τη Μετάνοια. Μας θυμίζει αυτήν την ολιγόλογη Προσευχή ο Ευαγγελιστής Λουκάς, γιατί είναι η ημέρα με την οποία αρχίζει μια ολόκληρη περίοδος. Είναι η περίοδος της κατ’ εξοχήν Μετανοίας και Προσευχής. Η περίοδος, δηλαδή, του κατανυκτικού Τριωδίου. Ζητάμε, ως εκ τούτου, το έλεος του Θεού για να περάσουμε με επιτυχία αυτήν την περίοδο. Ξεκινάμε έναν αγώνα εξιλασμού με την παραβολή του Τελώνου και του Φαρισαίου που δίδαξε ο ίδιος ο Κύριος. Είναι γνωστή και εντυπωσιακή για όλο το πλήρωμα της Εκκλησίας. Παρουσιάζεται και εντυπωσιάζει με μια κραυγαλέα αντίθεση δύο κατηγοριών ανθρώπων. Εμπνέει ταυτόχρονα ένα ιερό δέος κάθε φορά που ακούεται με την έναρξη του κατανυκτικού Τριωδίου. Ανάγκη κατά συνέπεια επίκειται να μελετήσουμε τις διδαχές αυτής της Παραβολής για να πάρουμε τα απαραίτητα πνευματικά διδάγματα μαζί με τις αναγκαίες δημιουργικές αποφάσεις μας.
Τοποθετεί αρχικά η Παραβολή, τον κάθε άνθρωπο, απέναντι σε πολλαπλά διλήμματα για την πορεία του στον κόσμο, αλλά και για την μεταφυσική του προοπτική. Δίνει, ταυτόχρονα, απάντηση στο αίτημα της δικαίωσης για την όλη παρουσία του ανθρώπου στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Είναι γνωστό ότι το αίτημα της δικαίωσης προσδιορίζει τον ανθρώπινο ψυχικό προσανατολισμό, για μια ήρεμη και γαλήνια διαβίωση. Άλλωστε, για τούτο το λόγο και οι δύο προσκυνητές, ο Τελώνης και ο Φαρισαίος, ανέβηκαν στο Ναό του Σολομώντος. Για δύο αιτήματα. Καθαρισμό της ψυχής με Μετάνοια και έντονη Προσευχή στο Θεό. Να μιλήσουν κατ’ ευθείαν στο Θεό ήθελαν, και για τα δύο αυτά αιτήματα. Επιθυμία τους ήταν να φύγουν δικαιωμένοι. Εκεί στο Ναό ήθελαν να καθαριστούν και οι δύο, με τον τρόπο του ο καθένας. Θα εκπλήρωναν έτσι τα καθήκοντα της Μετάνοιας και της Προσευχής. Αυτά τα δύο στοιχεία άλλωστε, χαρακτηρίζουν την όλη περίοδο του κατανυκτικού Τριωδίου, που άρχισε σήμερα. Το ένα συμπληρώνει και προσδιορίζει το άλλο. Δηλαδή: Η Μετάνοια οδηγεί στην Προσευχή και η Προσευχή υποστηρίζει και δυναμώνει τη Μετάνοια. Ας διακρίνουμε και ας εξετάσουμε επομένως την όλη στάση των δύο προσκυνητών.
Η στάση του Φαρισαίου είναι γνωστή και σαφώς διατυπωμένη στην Ευαγγελική περικοπή. Στη θέση του Θεού στον οποίο αναφερόταν ο Φαρισαίος, τοποθέτησε τον εαυτό του. Αντί για εξομολόγηση των αμαρτιών του, προέβαλε κάποιες δήθεν αρετές του. Αντί για καταγγελία των αδυναμιών του, απαριθμούσε κατηγορίες εναντίον όλων των άλλων ανθρώπων. Η όλη παρουσία του μέσα στο Ναό του Θεού, ήταν μια φαρσοκωμωδία, με τη σύγχρονη ορολογία.
Η στάση του Τελώνου, από την άλλη μεριά, δεν ήταν υποκριτική. Ήταν καθαρά ανθρώπινη και λογική. Μπήκε στο Ναό του Θεού για να ζητήσει έλεος και βοήθεια. Δεν έκανε καμιά επίδειξη. Ταπείνωσε τον εαυτό του μπροστά στον Παντοδύναμο Θεό. Δεν βασανίστηκε για να βρει λόγους Προσευχής μακρείς και μεγάλους. Επικέντρωσε την όλη στάση του στο όνομα του μεγάλου Πατέρα μας του Θεού. Συνόψισε την Προσευχή του με λίγα λόγια. Σε μία μικρή φράση σύντομη και εκφραστική, είπε τα πάντα. «Ο Θεός, ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ». Η σύντομη αυτή φράση είναι η Προσευχή της καθημερινότητας. Τη λέμε όλοι συχνά. Είναι όπως το «Κύριε ελέησον». Αυτή δε η σύντομη Προσευχή αποτελεί και το κεντρικό μήνυμα και δίδαγμα της Παραβολής. Ας προσέξουμε όμως στη συνέχεια το βαθύτερο νόημα των τριών βασικών λέξεων αυτής της συντόμου Προσευχής, με τη κανονική τους σειρά.
α. Εντυπωσιακή λέξη που μας ενδιαφέρει είναι αυτή που αναφέρεται στον προσευχόμενο. Είναι η δική του λέξη. Αναγνωρίζει ο Τελώνης στον εαυτό του την αμαρτωλότητα. «Τω αμαρτωλώ», λέγει. Δεν βρίσκει τίποτε καλύτερο για τον εαυτό του από τον χαρακτηρισμό του αμαρτωλού. Σαν να έλεγε ότι δεν έχω τίποτε να παρουσιάσω και να δώσω, παρά μόνο τις αμαρτίες μου. Έτσι δίνει μια έμφαση στην αναγνώριση του εαυτού του. Συγχρόνως μας έδωσε και έναν καθρέφτη να καθρεφτίζουμε και ημείς τον εαυτό μας. Είναι ένας πρόχειρος έλεγχος του εαυτού μας. Παίρνουμε και εμείς τον ίδιο χαρακτηρισμό του αμαρτωλού. Το ίδιο είχε ειπεί για τον εαυτό του και ο μεγάλος Απόστολος Παύλος. Αναγνώριζε και έγραφε στο Μαθητή του τον Τιμόθεο, ότι ήταν ο πρώτος και μεγαλύτερος από τους αμαρτωλούς, που ήρθε ο Χριστός στη γη για να τους σώσει. Ο Ευαγγελιστής Ιωάννης μάλιστα μας προσδιορίζει και την ποιότητα της ζωής μας. Λέγει: «Εάν είπωμεν ότι αμαρτίαν ουκ έχομεν, εαυτούς πλανώμεν και η αλήθεια ουκ έστιν εν ημίν» Α΄ Ιωάννου. α΄8. Αυτός που αναγνωρίζει την αμαρτωλότητά του ειλικρινά, κατακτάει την αρετή της γνήσιας ταπεινοφροσύνης. Από εκεί τότε οδηγείται κατ’ ευθείαν στη Μετάνοια και μέσω αυτής στη Βασιλεία των Ουρανών.
β. Ο Τελώνης με την ταπείνωση και την αναγνώριση της αμαρτωλότητάς του, δεν είχε που αλλού να πορευτεί. Αισθάνθηκε το ίδιο που είχαν αισθανθεί και οι Μαθητές του Κυρίου, όταν απάντησαν σε σχετική ερώτησή Του. Είπαν τότε: «Προς τίνα απελευσόμεθα;» Ιωάννου στ΄68. Πήγε επομένως ο Τελώνης κατ’ ευθείαν με την Προσευχή και τη Μετάνοιά του στο Θεό. Να ζητήσει τη λύτρωση και τη σωτηρία του από εκείνον. Ακούσαμε τι είπε: «Ο Θεός»! Απευθύνθηκε κατ’ ευθείαν στο Θεό. Είναι η δεσπόζουσα λέξη της μικρής και σύντομης Προσευχής του. Ο λογικός άνθρωπος που ταπεινώνεται και μετανοεί για τις αμαρτίες του, έχει την ανάγκη να ομολογήσει το απόκτημα της Μετάνοιας. Δεν πηγαίνει όμως να κάμει την ομολογία του σε φίλους και γνωστούς, που δεν μπορούν να τον βοηθήσουν ουσιαστικά. Ούτε να μιλήσει με εικόνες και άλλα σύμβολα. Ο κατάλληλος τόπος είναι ο Ιερός Ναός. Εκεί έχει τη βεβαιότητα ότι συναντάει το Θεό. Στο Θεό με την Προσευχή του θα ταπεινωθεί. Σ’ Εκείνον θα μιλήσει για τους λογισμούς του και για την απόφασή του να απαλλαγεί από τις αμαρτίες του. Εκεί θα εξομολογηθεί. Από Εκείνον θα ζητήσει βοήθεια και έλεός. Είναι ο Δημιουργός και Πατέρας, αλλά και ο Κυβερνήτης της ζωής μας. Αυτός χορηγεί τα πάντα όταν τα ζητάμε με την Προσευχή. Μας δίνει και τη Μετάνοια.
γ. Τι ζητάει ο Τελώνης με την Προσευχή του μέσα στο Ναό του Θεού; Έλεος, βοήθεια, οίκτο, συμπάθεια, ευσπλαχνία, αγάπη. Έδωσε τα φορτία του, πέταξε τα βάρη του με τη Μετάνοια και ζητάει τα δικαιώματά του. Μακριά από φιλαυτία, από εγωκεντρισμό, από επίδειξη και προβολή. Είναι η ενδιαφέρουσα λέξη της μικρής και σύντομης Προσευχής. «Ιλάσθητί μοι», λέγει. Δεν ζητάει συμπάθεια τυπική και ανενέργητη. Ζητάει με δύναμη μια συμπάθεια αποτελεσματική και σωτήρια. Γνωρίζει, ως μετανοιωμένος αμαρτωλός, ότι ο Θεός είναι: «Οικτίρμων και ελεήμων, μακρόθυμος και πολυέλεος» Ψαλμός ρβ΄8. Έχει ακόμα την αίσθηση ότι ο Θεός, όλα τα δωρήματα του ελέους του τα παραχωρεί δια της θυσίας του Κυρίου Ιησού Χριστού. Μόνο δια της θυσίας αυτής σώζεται κάθε άνθρωπος. Ο Απόστολος Πέτρος μάλιστα το διακήρυξε τούτο προς τους άρχοντες του Ισραήλ: «Ουκ εστιν εν άλλω ουδενί η σωτηρία», διακήρυξε. Πράξεων δ΄12. Για τούτο το λόγο και ημείς όταν ζητάμε έλεος και συγχώρηση αμαρτιών, πρέπει να τα ζητάμε δια μέσου της θυσίας του Χριστού. Τότε και η Προσευχή μας θα είναι γνήσια και σαφής με θέρμη και ταπείνωση: «Ο Θεός, ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ».
Αγαπητοί μου,
Η κρίση του Θεού σε μια τέτοια περίπτωση, Προσευχής με Μετάνοια και Μετάνοιας με Προσευχή, θα ακολουθήσει την ίδια αποφασιστική διατύπωση, όπως στην περίπτωση του Τελώνου. Όχι βέβαια του Φαρισαίου. Θα ακούσουμε τότε και ημείς: «Κατέβη ούτος δεδικαιωμένος εις τον οίκον αυτού, ή εκείνος….». Το παράδειγμα του Τελώνου δεν είναι εξευτελιστικό. Είναι δοξαστικό. Ο ταπεινός ανεβαίνει. Ας στείλουμε επομένως τώρα όλοι μαζί από κοινού μια σύντομη Προσευχή στον Πλάστη και Θεό μας, μαζί με τον Ψαλμωδό. «Κύριε, ρύσαι ημάς και ιλάσθητι ταις αμαρτίαις ημών ένεκεν του ονόματός σου» Ψαλμός οη΄9.
Ιερά Πόλις Μεσολογγίου 24.02.13
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΣΠ. ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ
