Του Δημήτρη Στεργίου
Οι περιγραφές περιηγητών πριν από 200 περίπου χρόνια και οι φωτογραφίες πριν από 100 χρόνια καταδεικνύουν ότι οι … Τούρκοι και οι παλαιότεροι Έλληνες διατηρούσαν καθαρά και προστάτευαν τα εμβληματικά αρχαία μνημεία της Παλαιομάνινας , από τα οποία σήμερα συνεχώς άλλα έχουν καταρρεύσει και άλλα είναι υπό κατάρρευση
Τη Δευτέρα του Πάσχα, επιστρέφοντας από το χωριό, με επισκέφθηκε ο εγγονός μου Γιώργος Μπαμπάνης, ο οποίος μού παρουσίασε, απογοητευμένος, την κατάσταση ντροπής στην οποία βρίσκεται πια όλη η απέραντη αρχαία πόλη της Παλαιομάνινας με τα εντυπωσιακά τείχη, με την επιβλητική ακρόπολη, τους εμβληματικούς πύργους, τη μνημειώδη «Αυλόπορτα» και τις πυλίδες. Μού είπε, λοιπόν, ότι όλη αρχαία πόλη και όλα αυτά τα εντυπωσιακά αρχαία μνημεία είναι πια αθέατα από τα δέντρα, τους θάμνους και τα χορτάρια, ενώ η προσπέλαση σε αυτή είναι αδύνατη, αν δεν είναι κάποιος … Ταρζάν ή να έχει υπηρετήσει τη στρατιωτική του θητεία στις Δυνάμεις Καταδρομών. Μού είπε ότι η «Αυλόπορτα» μαζί με την κοντινή πύλη των αρχαίων τειχών που οδηγούσε στο εσωτερικό της αρχαίας πόλης βρίσκονται σε μια ζούγκλα, καθώς οι θάμνοι, τα δέντρα και η πυκνή βλάστηση έχουν σκεπάσει και τον προστατευτικό «νάρθηκα», ο οποίος τοποθετήθηκε το 1997, «προσωρινά», και ο οποίος, ύστερα από … 22 χρόνια, έχει πια … σαπίσει! Ύστερα, ο εμβληματικός πύργος στην ακρόπολη, για τον οποίο ο υπεύθυνος των αρχαιολογικών ανασκαφών στην Παλαιομάνινα καθηγητής Βασίλης Λαμπρινουδάκης έχει προειδοποιήσει προ πολλού, είναι έτοιμος, σε μια μέρα, ένα μήνα, να καταρρεύσει, καθώς τα κενά των τεράστιων ορθογώνιων λίθων έχουν επικίνδυνα διευρυνθεί . Επίσης, παρατήρησε ότι κάθε χρόνο λείπουν από τα τείχη κοντά στην ακρόπολη τεράστιες πέτρες, που κατρακυλούν στο επικλινές έδαφος της περιοχής. Φυσικά, το εσωτερικό της αρχαίας πόλης με τα τείχη που την περικλείουν δεν φαίνεται πια ούτε από απόσταση πέντε μέτρων.
Ακούγοντας όλα αυτά με απογοήτευση έσπευσα στο αρχείο μου, καθώς θυμήθηκα ότι είχα τοποθετήσει σε ειδικό φάκελο αντίστοιχες φωτογραφίες του 1910 – 1917, οι οποίες παρουσίαζαν, όπως θα διαπιστώσετε από την αντιπαραβολή τους με τις σημερινές αντίστοιχες, την απέραντη αρχαία πόλη ολοκάθαρη, με τα τείχη, την ακρόπολη, τους πύργους , την «Αυλόπορτα» και τις πύλες «καθαρές» από δέντρα και βλάστηση και από … επιχώσεις! Στη συνέχεια, ο εγγονός μου, ως δεινός χρήστης της νέας τεχνολογίας, προχώρησε στην επεξεργασία και αξιοποίηση του παλιού και σημερινού φωτογραφικού υλικού, παρουσιάζοντας ηλεκτρονικά το μνημείο της ντροπής για το κατάντημα της πλούσιας πολιτιστικής μας κληρονομιάς από την εγκληματική αδιαφορία των νεοελληνικών κυβερνήσεων και, φυσικά, των ειδικών επιστημόνων.
Έτσι, τώρα βρήκα και την εξήγηση γιατί και πώς όλοι οι περιηγητές που επισκέφθηκαν την αρχαία πόλη της Παλαιομάνινας μετά το 1800 είναι τόσο λεπτομερείς στις περιγραφές τους. Διότι, όπως προκύπτει από τις παλιές αυτές φωτογραφίες , οι περιηγητές δεν αντιμετώπιζαν προβλήματα προσπέλασης στα αρχαία μνημεία και ούτε, φυσικά, αναζήτησής τους, αφού πριν από 100 οι πρόγονοί μας, παρά τα οικονομικά και τεχνικά προβλήματα, διατηρούσαν ολόκληρη την αρχαία πόλη ολοκάθαρη.
Περιγραφές της «Αυλόπορτας» από τους περιηγητές Λήκ και Εζέ
Σε επίρρωση της διαπίστωσης αυτής, παραθέτω τις περιγραφές δύο σημαντικών περιηγητών, οι οποίοι επισκέφθηκαν την αρχαία πόλη της Παλαιομάνινας. Συγκεκριμένα, την Παλαιομάνινα, επισκέφθηκαν το 1805 ο Άγγλος τοπογράφος και νομισματολόγος Γουλιέλμος Μαρτίνος Ληκ (William Martin Leake) και το 1860 o μεγάλος Γάλλος περιηγητής Λέον Εζέ (Leon Heuzeuy. Θαυμάστε, λοιπόν, τις περιγραφές του στις οποίες δεν υπάρχει καμιά έστω ένδειξη ότι αντιμετώπιζαν προβλήματα στην προσπέλασή τους προς τα αρχαία μνημεία. Συγκεκριμένα, για τη Μεγάλη Πύλη ή «Αυλόπορτα ο Ληκ , ο οποίος επισκέφθηκε την αρχαία πόλη όταν την διοικούσαν οι … Τούρκοι, γράφει, μεταξύ πολλών άλλων, με λεπτομέρειες μάλιστα … εκατοστών, τα εξής:
«…Όπως και με τα ερείπια της Στράτου, μια από τις πύλες βρίσκεται πολύ κοντά στον Αχελώο, σε ένα παρακλάδι του ποταμού που διαχωρίζεται από την κυρίως κοίτη. Η πύλη έχει πλάτος 8 ποδών (σημείωση:2,44 μέτρα), αλλά στενεύει όσο πλησιάζει προς την κορυφή. Αποτελείται από δύο αντιδιαμετρικά τοποθετημένους λίθους, τοξωτούς, οι οποίοι δεν εφάπτονται, αλλά καλύπτονται από ένα τετράπλευρο λίθο, μήκους 10 ποδών (3,04 μέτρα), ύψους 3 και 1/4 ποδών (0,99 μέτρα), ενώ το χαμηλότερο σημείο είναι 2 και 1/4 ποδών (0,68 μέτρα)…
Σχεδόν απέναντι από τον πύργο, μια μικρή πύλη οδηγεί στον κεντρικό περιτειχισμένο χώρο της πόλης ή του οχυρού. Η εσωτερική πύλη βρίσκεται σε μια πλαγιά. Οι πέτρινοι λίθοι πάνω από την πύλη προεξέχουν. Ο ένας είναι πάνω από τον άλλο, σαν να σχηματίζουν ανεστραμμένο σκαλοπάτι. Ίσως και να υπάρχει ή να υπήρχε και κάτω σκαλοπάτι επικοινωνίας, το οποίο τώρα να είναι θαμμένο στη γη και στα ερείπια. Οι ντόπιοι ονομάζουν την εξωτερική πύλη “Αυλόπορτα”, γιατί στην πραγματικότητα είναι η είσοδος σε ένα είδος αυλής ή θαλάμου του οχυρού, το οποίο αποτελούσε μια καλή προστασία για την εσωτερική πύλη. Δεν έχω δει αλλού κάποιο παρόμοιο δείγμα αμυντικών έργων…»
Επίσης, ο Εζέ περιγράφει την «Αυλόπορτα» ως εξής:
«..Στην άκρη της μύτης, που κατεβαίνει προς τον ποταμό, βρίσκεται η μνημειώδης πύλη που οι χωρικοί την ονομάζουν «Αυλόπορτα» και που αναφέρεται ήδη από τον συνταγματάρχη Ληκ σαν ένα από τα πιο εντυπωσιακά μνημεία της Ελλάδος. Αυτή σχηματίζει, μαζί με τα έργα που συνδέονται μαζί της, ένα είδος εισόδου που θα μπορούσε να θεωρηθεί και σαν πέμπτο οχυρωματικό έργο. Αντί να «κοιτάζει» προς την όχθη του Αχελώου, είναι στραμμένη προς το πλάι και «κοιτάζει» προς το νότο. Μια χοντρή και ακανόνιστη ελληνική κατασκευή, με τεράστιους λίθους, βγαίνει προς αυτή την κατεύθυνση. Είναι σαν ένας τεράστιος πύργος, μέσα στον οποίο έχουν ανοίξει ένα πέρασμα πλάτους 2,45 μέτρων και βάθους 11,25 μέτρων. Η πόρτα, ύψους 4,35 μέτρων έχει ένα ημικύκλιο σαν τις μικρές πόρτες του Καραβασαρά (σημείωση: Αμφιλοχία) και του Σωροβιγλίου (σημείωση: Στράτος). Δηλαδή, ο θόλος (τόξο) της φαίνεται μόνο με δύο λίθους που πλησιάζουν και που σχηματίζουν ένα ημικύκλιο. Η διευθέτηση αυτή είναι εύκολο να γίνει, όταν είναι μικρή η κλίμακα. Αλλά ο ταξιδιώτης, που θα βρεθεί ξαφνικά μπροστά σε αυτά τα μνημεία, αφού θα έχει περάσει μέσα από τις βελανιδιές και αναρριχώμενα φυτά, θα εκπλαγεί βλέποντας να στρογγυλεύει πάνω από το κεφάλι του το τόξο μιας μεγάλης πύλης με δύο απλώς λίθους. Παρά τις κολοσσιαίες διαστάσεις των λίθων, που χρησιμοποίησαν, οι εργάτες δεν μπόρεσαν να τις ταιριάξουν: χρειάστηκε, για να κρατηθεί και να ολοκληρωθεί το τόξο, να μπει και ένα πρέκι μήκους τριών μέτρων, το οποίο ακόμα βρίσκεται εκεί. Αναμφίβολα, χρειάζεται στην τοποθέτηση των λίθων και στην ισορροπία μιας σειράς από πέτρες που τοποθετούνται στο χώρο, πολύ περισσότερη επιστήμη και τέχνη απ' ό,τι σε μια χονδροειδή απομίμηση που καταργεί κάθε κατασκευαστική δυσκολία. Ωστόσο, όταν βλέπουμε το τόξο αυτό που σχηματίζεται από δύο κομμάτια, δεν μπορούμε να μη θαυμάσουμε την, δεν ξέρω και εγώ, δεξιοτεχνία ή την τόλμη, όταν δεν διαθέτεις την τέχνη, που είναι ακριβώς και η τέχνη των πρωτόγονων ή άξεστων λαών. Ο ίδιος ο χονδροειδής χαρακτήρας των υλικών και η αδεξιότητα στην εκτέλεση, οι ακανόνιστες πέτρες, ο κύκλος που είναι άσχημα σχεδιασμένος, προσθέτουν αυτή τη συνολική εντύπωση και ενισχύουν το παράξενο θέαμα.
Κατά τα άλλα, η «Πόρτα» στο Παλαιό-Μάνι, με τα υπόλοιπα έργα που την περιβάλλουν, είναι ίσως λιγότερο παλαιά από τα κυκλώπεια τείχη των οχυρών. Οι Ακαρνάνες, υιοθετώντας τις στρογγυλές αυτές μορφές για τη στρατιωτική τους αρχιτεκτονική, δεν προσέθεσαν πολύ μεγαλύτερη λεπτότητα ή φροντίδα απ' ό,τι στο παρελθόν: εξακολουθούσαν να έχουν την επιβλητική σταθερότητα, έστω και πιο άγρια και πιο μαζική, των πρώτων χρόνων. Εδώ, όπως και στις πιο μικρές πόρτες του Καραβασαρά, το τόξο, που διακρίνεται μόνο από τα έξω, δεν συνεχίζει στο εσωτερικό της οικοδομής. Το πλατύ πέρασμα, που ακολουθεί την πόρτα, ήταν σκεπασμένο από μια σειρά τεράστιων και ίσων λίθινων τεμαχίων Δύο από αυτά συνεχίζουν και υπάρχουν και σήμερα στη θέση τους. Το δεύτερο είναι μόλις 2,15 μέτρων από το έδαφος, περίπου στο ήμισυ του ύψους του πρώτου: είναι προφανές ότι το πέρασμα κόνταινε απότομα προς το μέσον του.
Όταν έχει περάσει κανείς την πόρτα, βρίσκεται κλεισμένος μέσα σε ένα μικρό οχυρό σε σχήμα ακανόνιστου τετραγώνου, που είναι μάλλον μακρύ, παρά πλατύ. Η μόνη είσοδος από αυτό το είδος της πύλης στο πρώτο οχυρό της πόλης είναι μια μικρή πόρτα πλάτους μόλις 1,40 μέτρων. Καθώς το έδαφος αρχίζει να υψώνεται αρκετά γρήγορα, η πόρτα αυτή υψώνεται και αυτή ακολουθώντας το πάχος του τείχους. Οι τέσσερις ίσοι λίθοι, που την καλύπτουν, σχηματίζουν το καθένα μια μύτη (εξοχή) και είναι βαλμένα σαν τα σκαλοπάτια μιας ανάποδης σκάλας. Ίσως αν έσκαβε κανείς να έβρισκε και στο δάπεδο τέσσερα αντίστοιχα σκαλοπάτια. Να, μια ιδιαίτερα άβολη είσοδος για πόλη: και μόνο με αυτή την ένδειξη μπορεί κανείς να φανταστεί πόσο απλή και πρωτόγονη ήταν η ζωή των κατοίκων. Έτσι, η μεγάλη πόρτα που είχαν κατασκευάσει ήταν απλώς για τα μάτια: δεν μπορούσαν να μπουν στο οχυρό τους ούτε με αμάξια ούτε με τα ζώα, αν κουβαλούσαν πράγματα. Ένας έφιππος ήταν αναγκασμένος να κατέβει στο έδαφος. Όλα θυσιάζονταν για την ασφάλεια του χώρου, που μοιάζει μάλλον να ήταν για να μπορεί να αμυνθεί κανείς παρά για να χρησιμοποιηθεί για την επιβίωσή του. Αναρωτιέται μάλιστα κανείς πώς μπορούσαν, σε μια επείγουσα στιγμή, να βάλουν μέσα τις σοδιές τους, τα κοπάδια τους και τα εργαλεία τους…».
Κι όμως, και το επιβλητικό αυτό μνημείο της αρχαιότητας ήταν έτοιμο να καταρρεύσει. ‘Υστερα από παρέμβαση της Εταιρείας Φίλων των Μνημείων της Παλαιομάνινας για την αποτροπή της κατάρρευσης της «Αυλόπορτας» επεσκέφθη το 1997 το χωριό ο τότε προϊστάμενος της ΣΤ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και στη συνέχεια γενικός διευθυντής του υπουργείου Πολιτισμού (και ένθερμος φίλος της Παλαιομάνινας) κ. Λάζαρος Κολώνας για το σκοπό αυτό. Πήγε, λοιπόν, στην «Αυλόπορτα», όπου διαπίστωσε ιδίοις όμμασι τον κίνδυνο κατάρρευσης και αμέσως έδωσε εντολή για τοποθέτησή της σε «ξύλινο νάρθηκα», ο οποίος παραμένει μέχρι σήμερα. Στόχος είναι τώρα να φύγει ο «νάρθηκας» με τον προγραμματισμό του έργου μόνιμης στήριξης του μεγάλου αυτού μνημείου της αρχαιότητας στο χωριό μας. Η αποκατάσταση της κεντρικής παραποτάμιας πύλης της τειχισμένης πόλης, με παράλληλη αφαίρεση του ξύλινου προστατευτικού συμπλέγματος που αλλοιώνει την μορφή της, είναι αναγκαία για την προστασία του μνημείου αυτού, αλλά και για την ανάδειξή της, δεδομένου ότι αποτελεί πρότυπο πύλης για τις ακαρνανικές οχυρώσεις. Το κόστος της αποκατάστασης της «Αυλόπορτας εκτιμάται από τον κ. Λαμπρινουδάκη ότι ανέρχεται σε 150.000 ευρώ με προσδοκίες ότι θα καλυπτόταν από χορηγίες μεγάλων ιδρυμάτων – χορηγών, αλλά φεύ!
Περιγραφές της Ακρόπολης από τους Ληκ και Εζέ
Επίσης, για την Ακρόπολη παραθέτω απόσπασμα από την περιγραφή που κάνει ο Ληκ για την ακρόπολη της Παλαιομάνινας:
«… Από την εσωτερική πύλη, τα δύο τείχη του κεντρικού περιτειχισμένου χώρου ανεβαίνουν σε μια μικρή τετράγωνη ακρόπολη στην κορυφή του λόφου. Το ένα τείχος στα δεξιά ανεβαίνει απ΄ ευθείας, ενώ το αριστερό όχι και τόσο (διαμορφώνει μια καμπύλη). Πάντως, και τα δύο τείχη καμπυλώνουν στην εξωτερική τους πλευρά. Η ακρόπολη έχει έναν εξωτερικό χώρο περιτριγυρισμένο από πύργους…»
Η ακρόπολη περιγράφεται και από τον Εζέ ως εξής:
«..Η ακρόπολη σχηματίζει πάνω στο οροπέδιο, που κοσμεί από μακριά τις όχθες του Αχελώου, ένα ακανόνιστο τετράγωνο με πύργους στην άκρη του. Πίσω από την ακρόπολη και στο ίδιο επίπεδο, ένα γκρεμισμένο τείχος περιβάλλει έναν ολόκληρο χώρο, όπου βρίσκει κανείς εδώ και εκεί ίχνη αρχαίων σπιτιών. Τέλος, το κύριο οχυρό, που μετράει για δύο, γιατί χωρίζεται με ένα παχύ εσωτερικό τείχος, κατεβαίνει το βουνό σε ένα έδαφος γεμάτο δέντρα και βράχους. Η γενική του μορφή μοιάζει με γωνία ή με τρίγωνο, του οποίου η βάση στηρίζεται στα βουνά και που επεκτείνεται με μια μακριά μύτη έως την ίδια την όχθη του ποταμού. Το διπλό αυτό τείχος, μάλιστα, μοιάζει πολύ παλαιό και είναι εντυπωσιακό, εξαιτίας της μοναδικής του διευθέτησης, με τους τεράστιους λίθους που το αποτελούν, το πάχος των τειχών του, την αμυντική αξία τους, που εντοπίζεται αποκλειστικά στην ιδιομορφία των γραμμών του, τη σκληρότητα του εδάφους, που δεν ισοπεδώθηκε και που ποτέ δεν μπόρεσε να φιλοξενήσει παρά φτωχικά καλύβια. Ένας πληθυσμός άγριος και πολεμοχαρής άφησε τα σημάδια του σε αυτές τις κατασκευές, που μοιάζουν να έχουν γίνει αποκλειστικά για να κρατήσουν μακριά τον εχθρό, χωρίς να νοιάζεται για τη διευκόλυνσή του…»
Περιγραφές των αρχαίων τειχών από τον Ληκ
Ο Ληκ περιγράφει τα αρχαία τείχη της Παλαιομάνινας ως εξής:.
«…Τα αρχικά τείχη έχουν σε μερικά σημεία πλάτος 11 ποδών (3,35 μέτρα), αλλά είναι φτιαγμένα στη μέση από χαλίκια (μικρές πέτρες), ενώ εξωτερικά καλύπτονται από κονίαμα. Ανάμεσα στις μεταγενέστερες προσθήκες βρίσκονται τα υπολείμματα ενός πύργου στο χαμηλότερο σημείο της ακρόπολης, από τον οποίο έχουν διασωθεί 10 ή 12 σειρές της κανονικής τειχοποιίας στη μια πλευρά, καθώς και ένα μικρό τμήμα της γειτονικής πλευράς. Εδώ το τείχος αποτελείται από λίθους πάχους όχι περισσότερο των 2,5 - 3 ποδών (0,76 - 0,91 μέτρα). Σε αυτά τα τμήματα της τειχοποιίας, τα οποία έχουν διασωθεί, υπάρχει, στο μέσον περίπου, ένα άνοιγμα, το οποίο προεξέχει μερικά εκατοστά. Μια παρόμοια προεξοχή υπάρχει και στη βάση του τείχους.
Το αμυντικό σύστημα της ακρόπολης στη χαμηλότερη πλευρά προς την πόλη αποτελείται μερικώς από ένα κατακόρυφο σκάψιμο στο βράχο, πάνω στο οποίο έχει χτισθεί ένα τείχος που περιλαμβάνει ακανόνιστους λίθους. Αυτοί εφαρμόζουν ακριβώς, τόσο μεταξύ τους όσο και στο βράχο. Τα ερείπια δεν είναι σε κανένα σημείο πάνω από 8 ή 10 ποδών ψηλά (2,43 - 3,0 μέτρα), εκτός από την “Αυλόπορτα”. Ο εσώκλειστος χώρος είναι τόσο απότομος, ώστε κάποιος εκπλήσσεται με την ιδέα ότι κατοικούνταν κάποτε. Δεν έχουν βρεθεί όμως τα θεμέλιά του. Το μέγιστο μήκος από την ακρόπολη έως την “Αυλόπορτα” είναι 600 υαρδών (548,4 μέτρα)…»
Περιγραφές ντροπής για τη σημερινή τραγική πραγματικότητα
Πρώτη φωτογραφία: Ο εμβληματικός πύργος στην ακρόπολη, ο οποίος το 1805 αριθμούσε πάνω από 10 σειρές, σήμερα είναι υπό κατάρρευση καθώς συνεχώς «φεγγίζουν» οι αρμοί, υπό τα αδιάφορα βλέμματα των αρμοδίων
Πρώτη (σύνθετη) φωτογραφία: Πανοραμική άποψη της «Αυλόπορτας πριν από 100 χρόνια, με τα αρχαία τείχη να κατεβαίνουν από τις δύο μεριές της πλαγιάς (περικλείοντας τον εσωτερικό χώρο) και να σμίγουν σε αυτήν χωρίς να την … κρύβουν. Δεν έχω δει αλλού κάποιο παρόμοιο δείγμα αμυντικών έργων…».
Δεύτερη (σύνθετη) φωτογραφία: Η «Αυλόπορτα» (πάνω) πάλι πριν από 100 χρόνια και (κάτω) πριν από την τοποθέτηση ξύλινου «νάρθηκα» … προσωρινά το 1997, όπου και παραμένει … σαπίζων! Αμ την έβλεπε σήμερα ο Ληκ θα απογοητευόταν από τη σημερινή τραγική κατάσταση ενός μνημείου για το οποίο, όπως σημείωνε όταν το αντίκρισε ότι «δεν έχω δει αλλού κάποιο παρόμοιο δείγμα αμυντικών έργων…»
Τρίτη (σύνθετη) φωτογραφία: Αριστερά (πάνω) ο πύργος πριν από 100 χρόνια, με τα τείχη της ακρόπολης ολοκάθαρα να ξεχύνονται στην πλαγιά έως την «Αυλόπορτα» και, δεξιά , όπως είναι σήμερα… Για τον πύργο αυτόν ο υπέυθυνος των αρχαιολογικών ανασκαφών στην Παλαιομάνινα από το 2006 έως το 2014 καθηγητής το πανεπιστημίου Αθηνών Βασίλης Λαμπρινουδάκης έχει επισημάνει προ πολλού ότι απαιτείται άμεση λήψη μέτρων αντιμετώπισης του κινδύνου κατάρρευσης εμβληματικών τμημάτων του τείχους ,δεδομένου ότι ενδεχόμενη καταστροφή θα ήταν δύσκολα και με πολύ μεγάλο κόστος αναστρέψιμη και θα προκαλούσε έντονη υποβάθμιση της εικόνας του μνημείου. Η δαπάνη για την αντιμετώπιση του κινδύνου κατάρρευσης του πύργου πλησίον του χωριού της Παλαιομάνινας εκτιμάται από τον κ. Λαμπρινουδάκη ότι ανέρχεται σε 50.000 ευρώ με κάλυψή της δαπάνης από επιχείρηση ή επιχειρήσεις της περιοχής, αλλά φευ!
Τέταρτη (σύνθετη) φωτογραφία: Μία άλλη πανοραμική άποψη της «Αυλόπορτας» πριν από 100 χρόνια (αριστερά) και το «τροπικό» τοπίο που την σκεπάζει σήμερα!
Πέμπτη φωτογραφία: Ο εμβληματικός πύργος στην ακρόπολη, ο οποίος το 1805 αριθμούσε πάνω από 10 σειρές, σήμερα είναι υπό κατάρρευση καθώς συνεχώς «φεγγίζουν» οι αρμοί, υπό τα αδιάφορα βλέμματα των αρμοδίων
Έκτη (σύνθετη) φωτογραφία: Η Ακρόπολη (πάνω) πριν από 100 χρόνια και (κάτω) τα γύρω χαλάσματα και του πλαϊνού τείχους της σήμερα (δεξιά κάτω)
Έβδομη (σύνθετη) φωτογραφία: Η πύλη, λίγα μέτρα μετά την «Αυλόπορτα, που οδηγεί στο εσωτερικό της αρχαίας πόλης (αριστερά) πριν από 100 χρόνια και όπως είναι σήμερα (δεξιά)!
Όγδοη (σύνθετη) φωτογραφία: Ο υπό κατάρρευση πύργος σήμερα (τρεις φωτογραφίες πάνω, πρώτη στη μέση και πρώτη κάτω, μαζί με τα γύρω χαλάσματα, και πριν από 100 χρόνια (δεύτερη και τρίτη φωτογραφία στη μέση).
Όγδοη φωτογραφία: ο εμβληματικός πύργος στην ακρόπολη «κραυγάζει απεγνωσμένα» ότι καταρρέει και ζητά βοήθεια, αλλά επί ματάιω…
Σταματάμε την παράθεση κι άλλων φωτογραφιών και αντίστοιχων περιγραφών, διότι κανένας πια λόρδος Μπάυρον δεν θα συγκινήσει κανένα για τα εγκλήματα των διαδόχων του … ΄Ελγιν…
