Εξετάξαντες πλείστες νομικές παροιμίες κατά την διατύπωση και το περιεχόμενό τους ανευρίσκομε εκφραζομένη δι’ αυτών κάποια αρχή ή αλήθεια δικαίου, εφαρμοζόμενη συνήθως στην καθημερινή ζωή, συμπίπτουσαν είτε προς το ισχύον δίκαιο, είτε ουσιωδώς τούτου αποκλίνουσαν.
Έτσι λ.χ. δια της παροιμίας «ψόφησε το βόδι μας, πάει η σεμπριά μας» σαφώς διδάσκεται η νομική αρχή ότι η εταιρεία λύεται, καταστραφέντος του εταιρικού πράγματος. Επίσης δια των παροιμιακών φράσεων «το δώρον ου δωρείται» και «πάει σαν το σκυλί στ’ αμπέλι» εκφράζεται δια της πρώτης η αρχή ότι ο δωρεοδόχος δεν δικαιούται να διαθέσει το δωρηθέν σ’ αυτόν δια δωρεάς, δια της δευτέρας δε ότι ο φόνος των κυνών σε σταφυλοφορούντα αμπέλια δεν θεμελιώνει δικαίωμα προς αποζημίωση. Με όλες αυτές και πολλές άλλες παροιμίες ο λαός εκφράζει τους κατά την συνείδησή του εξαναγκαστικό κύρος έχοντες κανόνες, δι’ ον λόγον και επιτάσσει την τήρηση αυτών.
Υπάρχουν εν τούτοις και άλλες παροιμίες απλώς παραινετικές. Δι’ αυτών ο λαός παρέχει συμβουλή ή εκφράζει απλή γνώμη εν τη συνειδήσει ότι αντιτίθεται στα εν τω πρακτικώ βίω συμβαίνοντα και ότι η τήρηση αυτής δεν είναι παρά απλή ευχή. Αυτές οι παροιμίες κυρίως αποτελούν το φιλοσοφικό του λαού δίκαιο όπως θέλω καταδείξει σε επόμενο άρθρο μου.
βον. Κατηγορίες και είδη των παροιμιών. Εξετάζοντες τις νομικές παροιμίες όχι κατά το περιεχόμενο, αλλά κατά την διατύπωση, τις διαιρούμε σε δύο μεγάλες κατηγορίες, σε κύριες και αλληγορικές. Οι πρώτες εκφράζουν απ’ ευθείας ορισμένο κανόνα δικαίου, όπως π.χ. η Κρητική παροιμία: «Πράγμα γνωριζόμενο, δίχως κρίση παίρνεται». Αυτές (οι κύριες) είναι οι σπανιότερες, καθ’ όσον η αλληγορία είναι η συνηθέστατη μορφή παροιμίας και μάλιστα της δημώδους.
Αλληγορικές είναι οι παροιμίες, οι οποίες άλλο εκφράζουν και άλλο σημαίνουν. Σ’ αυτές η νομική αρχή ευρίσκεται άλλοτε μεν στο λεγόμενο, όπως π.χ. στην παροιμία «σόι πάει το βασίλειο», άλλοτε δε στο νοούμενο, ήτοι στη λανθάνουσα σημασία, υπό την οποία φέρεται η παροιμία στο λαό, όπως π.χ. η παροιμία «όπου λαλούν πολλοί κοκόροι, αργεί να ξημερώσει». Υπάρχουν τέλος πολλές παροιμίες, οι οποίες εκφράζουν διάφορες πραγματικές έννοιες ξένες προς τον σκοπό της παρούσης ενασχολήσεώς μου, αλλ’ η προϋπόθεση, επί της οποίας αυτές στηρίζονται, αποτελεί νομική αρχή. Γι’ αυτό και αυτές οι παροιμίες, αν και δεν είναι κυρίως νομικές, είναι ερευνητέες προς ανεύρεση και συμπλήρωση των καθαρώς νομικών παροιμιών και της δι’ αυτών εκδηλούμενης λαϊκής περί δικαίου συνειδήσεως.
γον. Διάκριση κανόνων ηθικής, θρησκείας και δικαίου. Την διάκριση των παραγγελμάτων της ηθικής και της θρησκείας από τους ορισμούς του δικαίου ανευρίσκομε και στις λαϊκές παροιμίες. Η παροιμία «μάτια λαίμαργα, ψυχή χαμένη», δηλούσα ότι και με τα μάτια μπορεί κάποιος να αμαρτήσει, είναι φύσεως θρησκευτικής, διεσώθη δε σ’ αυτή η έννοια, την οποία εξέφρασε η Γραφή, «πας ο βλέπων γυναίκα προς το επιθυμήσαι αυτής ήδη εμοίχευσεν αυτήν εν τη καρδία αυτού» (Ματθαίον κεφ. Ε, 28).
Αλλά, η αρχή αυτή ουδαμώς δικαιολογείται από νομικής απόψεως. Το βλέπειν, όπως το βαδίζειν και οσφραίνεσθαι, είναι αναφαίρετο δικαίωμα του ανθρώπου, απορρέον εκ της φύσεως και της προσωπικής αυτού ελευθερίας και μη δυνάμενο να απαγορευθεί ή περιορισθεί υπό της θετικής νομοθεσίας. Με την έννοια αυτή είναι η γνωστή παροιμία: «Αν εις όλα είναι νόμος, εις τα μάτια όχι όμως».
Η αυτή επομένως πράξη μπορεί να συγχωρείται υπό του νόμου, αλλά συγχρόνως και να αντιπίπτει προς τους κανόνες της θρησκείας ή της ηθικής. Τέτοια έννοια περί του χαρακτήρος του δικαίου ανευρίσκομε στις λαϊκές παροιμίες, έννοια συμπίπτουσα προς την διδασκαλία των Ρωμαίων νομοδιδασκάλων, οι οποίοι εδογμάτισαν δια του Παύλου non omne quod licet, honestum est. (Πανδ. 50, 17 νόμ. 144).
Μπορείτε να προμηθευτείτε την εφημερίδα στα περίπτερα του νομού
