Ο ρόλος των μέσων μαζικής επικοινωνίας και ενημέρωσης στην ανάπτυξη και διάδοση της βίας μέσα στη σύγχρονη κοινωνία είναι ένα από τα ειδικότερα θέματα που ερευνήθηκαν ιδιαίτερα μέσα στο χώρο της όλης προβληματικής της επιθετικότητος και της βίας.

Σημειώνεται δε ότι μεταξύ των διαφόρων μέσων μαζικής επικοινωνίας, περισσότερο μελετήθηκε ο κινηματογράφος και η τηλεόραση λόγω της ιδιαίτερα μεγάλης επίδρασης που ασκούν στη ζωή της σύγχρονης κοινωνίας.

Πρέπει δε να τονίσουμε ότι οι μελέτες αυτές μέχρι σήμερα δεν μας έδωσαν παρά ορισμένες διαπιστώσεις περιορισμένου και σχετικού κύρους, αυτό δε οφείλεται στο ότι το θέμα είναι πολύπλοκο και με πολυδιάστατες προεκτάσεις.

Κατά μίαν άποψη αρκετά διαδεδομένη η παρουσίαση βίαιων σκηνών από τον κινηματογράφο και την τηλεόραση ασκεί ευεργετική επίδραση στους θεατές, κυρίως στους νέους, γιατί ενεργεί ως μία κάθαρση με την αριστοτελική έννοια του όρου και την κατοπινή φροϋδική ερμηνεία, δηλαδή τους επιτρέπει να βιώσουν την επιθετικότητά τους στο πεδίο του φανταστικού και να λυτρωθούν, να καθαριστούν έτσι από τις επιθετικές τους παρορμήσεις.

Ωστόσο, η θέση αυτή δεν βρήκε επαρκές έρεισμα στην πράξη όπου αντίθετα, υπάρχουν πολλές και σοβαρές ενδείξεις για το αντίθετο.

Βέβαια δεν αποκλείεται ένα βίαιο θέαμα να επιδράσει εκτονωτικά σ’ ένα επιθετικό άτομο μειώνοντας παροδικά την ένταση της επιθετικότητός του. Μακροχρόνια όμως, η επίδραση είναι διαφορετική και προς την αντίθετη μάλλον κατεύθυνση, δηλαδή της ενίσχυσης των ροπών της βίαιης επιθετικότητος με την συνδρομή και ορισμένων άλλων παραγόντων.

Αλλά και η άλλη άποψη που υποστηρίζει ότι το βίαιο θέμα οδηγεί αναπότρεπτα τον θεατή στην μίμησή του, φαίνεται να μην έχει κι αυτή επαρκή ερείσματα στην πράξη.

Σωστότερη είναι μάλλον η τοποθέτηση που αναζητεί την λύση του προβλήματος στην προσωπικότητα του θεατή, την ιδιοσυστασία, τον χαρακτήρα και το περιβάλλον του. Πραγματικά, από πειράματα που έγιναν διαπιστώθηκε πως η επίδραση των βίαιων θεμάτων ήταν αισθητά μεγαλύτερη στους θεατές εκείνους που είχαν προδιαθέσεις επιθετικότητος ή αντίστοιχους επιθετικούς ερεθισμούς, από τους άλλους χωρίς τέτοιες προδιαθέσεις ή ερεθίσματα. Κι ακόμη εντονότερη είναι η επίδραση σε πρόσωπα ψυχικά διαταραγμένα, όπως οι υπερθυμικοί και οι ασταθείς, που αντιδρούν πιο άμεσα και βίαια στις βίαιες σκηνές προσπαθώντας να τις μιμηθούν.

Σημασία φαίνεται να έχει και το περιβάλλον όπου ζει ο θεατής και η σχέση του με αυτό. Αν είναι ένα φυσιολογικό οικογενειακό ή κοινωνικό περιβάλλον τότε η επίδραση των βίαιων σκηνών αναιρείται απ’ την πολύπλευρη επίδραση του περιβάλλοντος αυτού.

Επίσης σημασία έχει και το πνευματικό επίπεδο του θεατή (υποκειμένου). Όσο χαμηλότερο είναι τόσο πιο δύσκολο είναι να εντάξει την βίαιη σκηνή στο σύνολο της ιστορίας. Κι ακόμη υποβάλλεται περισσότερο και στερείται κριτικής θεώρησης.

Μπορούμε λοιπόν να πούμε, κι αυτή είναι η κρατούσα γνώμη στην επιστήμη σήμερα, πως το βίαιο και καταστροφικό θέαμα ασκεί αμέσως περιορισμένη επίδραση στα φυσιολογικά άτομα που δεν έχουν προδιάθεση σε τέτοια συμπεριφορά.

Αντίθετα, η έμμεση επίδρασή του στη σύγχρονη ζωή είναι ιδιαίτερα σημαντική γιατί καλλιεργεί και επαυξάνει τη διάχυτη αυτή «κουλτούρα» της επιθετικής συμπεριφοράς και της βιαιότητος που κυριαρχεί κυριολεκτικά στη ζωή μας και εμφανίζεται σαν μία νοοτροπία, ένας ρυθμός ζωής, σε πάμπολλες εκδηλώσεις ατομικές και συλλογικές του σύγχρονου βίου.

Ιδιαίτερα ο κινηματογράφος, και ακόμη περισσότερο η τηλεόραση έχουν καταστρεπτικά αποτελέσματα στον τομέα αυτό για την τεράστια έκταση της επίδρασής τους καθώς φτάνουν κυριολεκτικά μέσα στο σπίτι κάθε οικογένειας και για τις περισσότερες ώρες της ημέρας και της νύκτας, όσο και για την επίδραση που ασκούν στον θεατή (υποκείμενο) με το να ερεθίζουν τις πιο σημαντικές του αισθήσεις με την συνδυασμένη ενέργεια του ήχου, του λόγου και της κινούμενης εικόνος. Η επίδραση δε αυτή είναι καθολική, σε όλες τις ηλικίες, επίπεδα νοημοσύνης και ωριμότητος καθώς και κοινωνικές τάξεις.

 Όλοι είμαστε μάρτυρες σε καθημερινή βάση της μεγάλης χρήσης θεμάτων βίας και επιθετικότητος που γίνεται σήμερα στα σύγχρονα μέσα μαζικής επικοινωνίας, κυρίως στην τηλεόραση.

Διαβάζουμε στις ημερήσιες καθημερινές εφημερίδες για τις άπειρες πλατφόρμες στο ξέφραγο αμπέλι του διαδικτύου όπου προβάλλονται προγράμματα, είτε ζωντανά είτε μαγνητοσκοπημένα, με βάρβαρο περιεχόμενο κάθε λογής περιεχομένου, ενδιαφέροντος και γούστου (γρονθοκοπήματα, λακτίσματα, σεξουαλικές πράξεις, κλπ., μεταξύ μάλιστα ανηλίκων και παιδιών ΑΜΕΑ) προς τέρψη του φιλοθεάμονος κοινού.

Επισημαίνεται ότι τα προγράμματα αυτά στις φιλελεύθερες δημοκρατίες παράγονται από ιδιωτικές επιχειρήσεις με αποκλειστικά κερδοσκοπικούς στόχους και με ανύπαρκτες τις καλλιτεχνικές ή ηθοπλαστικές αξιώσεις. Προσφέρουν δε στο κοινό τα θέματα βιαιότητος, σκληρότητος και απανθρωπιάς που κατά μία πεπλανημένη αντίληψη νομίζουν πως εκείνο θέλει για να αυξήσουν τα κέρδη τους. Και είναι αλήθεια πως τα θέματα αυτά αποτελούν τα πιο εύκολα μέσα για να προσελκύσουν την προσοχή του μέσου θεατή και να τον διεγείρουν νευρικά και συναισθηματικά, και είναι ακόμα και τα πιο φτηνά λόγω της χαμηλότατης καλλιτεχνικής τους ποιότητος. Αυτό όμως δεν σημαίνει και ότι οπωσδήποτε αντιστοιχούν και μάλιστα κατ’ αποκλειστικότητα, στις επιθυμίες του μεγάλου κοινού το οποίο αντίθετα δείχνει, όταν του δοθεί η ευκαιρία, ότι μπορεί να εκτιμήσει έργα ποιότητος ή έστω εκείνα που χωρίς μεγάλες καλλιτεχνικές αξιώσεις δεν έχουν τουλάχιστον βαναυσότητες και βία.

Αλλά και στις σοσιαλιστικές χώρες όπου η τηλεόραση και η κινηματογραφική παραγωγή είναι κρατική, άρα απηλλαγμένη από το ιδιωτικό κερδοσκοπικό κίνητρο και με στόχους υποτίθεται αποκλειστικά το καλώς εννοούμενο συμφέρον του κοινού, η κατάσταση είναι όχι μόνο παρόμοια αλλά και χειρότερη.

Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι στην τηλεόραση ιδιαίτερα το πρόβλημα της βιαιότητος εμφανίζεται στην ακραία του οξύτητα, παντού στον κόσμο, αφ’ ενός μεν λόγω της μεγάλης διεισδητικότητός της και αφ’ ετέρου επειδή η επίδρασή της απλώνεται σε τεράστιους αριθμούς ατόμων κάθε ηλικίας. Διάβαζα προ καιρού στον τύπο ότι από σχετικές έρευνες στις ΗΠΑ διαπιστώθηκε πως στα τηλεοπτικά προγράμματα της χώρας αυτής εμφανίζονται πράξεις ακραίας βιαιότητος κάθε 16,3’. Επίσης το μέσο αμερικανόπαιδο, από ηλικίας 5-15 χρονών παρακολουθεί την καταστροφή περίπου 16.500 ανθρώπων. Διεπιστώθηκε δηλαδή πως η επίδραση που ασκούν στα παιδιά τα βίαια τηλεοπτικά θεάματα της πραγματικής ζωής είναι ίδια με εκείνη των κινουμένων σχεδίων.

Συνεπώς, στην τηλεόραση και στον κινηματογράφο η σκληρότητα, η απανθρωπιά και η βίαιη καταστροφή της ανθρώπινης ζωής εμφανίζονται στα μάτια του θεατή σαν κάτι το φυσικό και ασήμαντο και δεν του προκαλούν τελικά καμιά συναισθηματική ή άλλη αντίδραση. Είναι δε φανερά τα ολέθρια αποτελέσματα μιας τέτοιας εξοικείωσης με τη βία και την καταστροφικότατα έτσι όπως καλλιεργείται με την τηλεόραση ιδίως καθημερινά και αναπότρεπτα σχεδόν στη ζωή όλων των ανθρώπων.

Η ευθύνη γι’ αυτή την κατάσταση ανήκει βασικά στην πολιτεία μια και στις περισσότερες χώρες σήμερα, η τηλεόραση λειτουργεί ή ελέγχεται άμεσα από το κράτος.

Είναι επίσης αναμφισβήτητος ο ρόλος που διαδραματίζουν τα τηλεοπτικά μέσα στα χέρια των οργάνων της εξουσίας ως μέσα διοχέτευσης της κρατικής πολιτικής στη σύγχρονη κοινωνία.

Αναντίρρητο ωσαύτως είναι ότι σήμερα οι υπάρχουσες τεράστιες τεχνολογικές δυνατότητες για παρουσίαση ή διευθέτηση της πραγματικότητος έτσι ώστε η διορθωμένη πραγματικότητα να φαίνεται ως αληθινή και από αυτή την πραγματική, καθώς και οι δυνατότητες πλύσεως του εγκεφάλου των μαζών με τις συνεχείς εκπομπές δίνουν στο σύγχρονο κράτος τεράστιες δυνατότητες να δημιουργήσει, καλλιεργήσει ή να κατευθύνει μια μαζική ψυχολογία βίας και καταστροφικότητος εάν θέλει.

Στα αυταρχικά δε καθεστώτα οι δυνατότητες αυτές είναι απεριόριστες για το πανίσχυρο και ανεξέλεγκτο κράτος. Αλλά και για τις φιλελεύθερες δημοκρατίες ακόμα, με την μονοπώληση από το κράτος των μέσων μαζικής ενημέρωσης, ο κίνδυνος είναι σημαντικός γιατί συνήθως ξεφεύγει από τον άμεσο και αποτελεσματικό έλεγχο της κοινής γνώμης, έτσι καθώς εντάσσεται στο πλέγμα της δράσης μιας δύσκολα ελεγχόμενης διοικητικής τεχνοκρατικής γραφειοκρατίας.

ακολουθήστε το aixmi-news.gr στο Facebook για να μαθαίνετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις