- Έτσι περνούσατε; Με ρώτησε κάποια φορά η κόρη μου, κάποια φορά που εξιστορούσα στους απογόνους μου τις στερήσεις των παιδικών μας χρόνων.

- Έτσι περνούσαμε.

- Και τί κάνατε γι’ αυτό;

- Τι ήθελες να κάνουμε; Αυτός ήταν ο κόσμος μας.

Στο Αιτωλικό, το όνομα «Πάνος» είναι πολύ κοινό και πολύ αγαπητό. Βλέπεις έχουμε την εκκλησία μας, τον ιστορικό ναό (εκεί έγινε η δίκη του Καραϊσκάκη) της Κοίμησης της Θεοτόκου, την απόρροια από τις  δεήσεις στην Παναγιά, τις προσευχές μας. Εσπερινός την παραμονή, μονοκκλησία μεγαλόπρεπη ανήμερα. Κοσμοσυρροή, λουλούδια, τάματα, λειτουργιές για ύψωμα. Γιορτάζει το μισό Αιτωλικό, οι μισοί Αιτωλικιώτες φέρουν το τιμημένο όνομά της. Έτσι και στην οικογένειά μας: Πάνος ο πατέρας μου, Πάνος κι ο εγγονός του, ο ανιψιός μου. Για το «Μαρία» τη μάνα μου, δεν υπάρχει θέμα, κοινότατο, όπως σ’ όλη την Ελλάδα.

Καθώς έμπαινε ο Αύγουστος, άρχιζαν οι προετοιμασίες για τη γιορτή. Πρώτα-πρώτα το θρησκευτικό μέρος: α) Νηστεία: Χωρίς κρέας, ψάρι και γαλακτερά μέχρι ανήμερα στη χάρη της. Β) Εκκλησιασμός: Κάθε απόγευμα στις 7 η ώρα, μόλις χτυπούσαν οι καμπάνες, όλοι, μικροί-μεγάλοι, στις Παρακλήσεις (εκτός βέβαια από κείνους που είχαν δουλειά στα μαγαζιά τους). Και ξέραμε, ακόμα κι εμείς τα παιδιά, στις τελευταίες τάξεις του Δημοτικού, ποιο  βράδυ θα ψαλεί ο Μικρός Παρακλητικός Κανών και ποιο ο Μέγας, καθώς και το ευαγγέλιό τους.

Το Πρακτικό μέρος της γιορτής: Αυστηρός καθαρισμός και στολισμός του σπιτιού, μέχρι τα μπαλκόνια και τις γλάστρες με τα λουλούδια. Το Αιτωλικό ήταν γεμάτο γαρδένιες και γιασεμί.

Τα γλυκά τα φτιάχναμε την προπαραμονή: Γλυκά που δεν χρειάζονται ψυγείο, γλυκά του κουταλιού, αμυγδαλωτά και μπακλαβάδες. Και βέβαια κουραμπιέ σαν δεύτερο γλυκό, τυλιγμένο σε λαδόκολλα, να τον πάρουν μαζί τους οι επισκέπτες φεύγοντας. Αυτό το ωραίο έθιμο έχει μείνει στη μνήμη μου ζωηρά κι ανεξίτηλα. Σε κάθε σπίτι που γιόρταζε έφτιαχναν εκατοντάδες κομμάτια. Περίφημοι οι κουραμπιέδες του Αιτωλικού. Και περίφημη η συνταγή της Αιτωλικιώτισσας: Χτυπάμε βούτυρο πρόβειο με λίγη ζάχαρη άχνη κι ελάχιστο αλάτι. Μετά, ρίχνουμε ούζο ή τσίπουρο και κροκάδια. Στο τέλος ρίχνουμε το αλεύρι και ζυμώνουμε με καβουρδισμένο αμύγδαλο. Μετά, πλάθουμε τους κουραμπιέδες σε μεγάλα, τεράστια καλούπια. Αυτά τα καλούπια μεταφέρθηκαν από τη μια γενιά στην άλλη και για πολλές φίλες και γνωστές μου αποτελούν οικογενειακό κειμήλιο. «Τα καλούπια της γιαγιάς.» Και κάτι ακόμα: Μια γειτόνισσα, φίλη της μαμάς, μας έλεγε: «Η επιτυχία του κουραμπιέ βρίσκεται στο βούτυρο. Θέλει πολύ χτύπημα στο βούτυρο και λίγο ζύμωμα, γιατί με το πολύ ζύμωμα σκληραίνει.» Κι εμείς αυτό το ακολουθούσαμε με θρησκευτική ευλάβεια.

Και κάτι ακόμα: Γυρνούσανε οι λαμαρίνες με τους κουραμπιέδες από το φούρνο και μοσχοβολούσε ο τόπος. Τους ζαχαρώναμε, αλλά δεν δοκιμάζαμε. Νηστεύαμε, μικροί – μεγάλοι .Της Παναγιάς  ανήμερα δοκιμάζαμε τον κουραμπιέ. Νηστεύαμε συνειδητά, με Πίστη. Και η Πίστη δίνει δύναμη.

Ανήμερα στη χάρη της πηγαίναμε στην εκκλησία πρωί, πολύ πρωί. Ο πατέρας μου από τα χαράματα. Είχε νηστέψει όλο το δεκαπενθήμερο, είχε εξομολογηθεί και πήγαινε πρωί-πρωί να λειτουργηθεί και να μεταλάβει. Το συνήθιζε αυτό, να μεταλαβαίνει στις μεγάλες γιορτές ανήμερα, Χριστούγεννα, Πάσχα, της Παναγίας, των Ταξιαρχών. Αυτή η αντίληψη επικρατούσε στο Αιτωλικό: Οι νοικοκυρέοι ανθρώποι κοινωνάνε ανήμερα στις μεγάλες γιορτές.

Παραμονή της Παναγιάς η μάνα μου και οι άλλες γυναίκες που είχαν γιορτή ζύμωνε τα πρόσφορα της γιορτής, δύο τον αριθμό, το ένα πρόσφορο για την παραμονή στον Εσπερινό και το άλλο για ανήμερα, τα τύλιγε σε μια μεγάλη υφαντή πετσέτα και τα έστελνε στην εκκλησία μαζί με ένα μπουκαλάκι κόκκινο γλυκό κρασί, το λεγόμενο «νάμα» κι ένα χαρτί με τα ονόματα «Υπέρ Υγείας», για να σηκώσει ο παπάς το ύψωμα. Η πετσέτα για το ύψωμα ήταν κομμάτι απαραίτητο ανάμεσα στα προικιά της κάθε υποψήφιας νύφης. Και δεν επιτρεπόταν να τυλίξεις τίποτε άλλο εκτός από πρόσφορα μέσα σ’ αυτή.

Οι επισκέψεις άρχιζαν αμέσως μετά την εκκλησία, αλλά το μεγάλο κύμα ξεκινούσε αργά το απόγευμα, αφού περνούσε ο καταβρεχτήρας του Δήμου και μας δρόσιζε, τουλάχιστον το προσπαθούσε.

Το κοινό μας ήταν στη συντριπτική του πλειονότητα γυναίκες – όσοι άντρες έρχονταν να χαιρετήσουν, μόνοι ή με τις γυναίκες τους, διάλεγαν τις πολύ βραδινές ώρες.Ανέβαιναν λοιπόν οι επισκέπτριες δυο-δυο, τρεις-τρεις, κατά παρέες. Θαύμαζαν τα ματάκια μου και δεν χόρταινα να βλέπω τα ωραία τους εμπριμέ φορέματα, που έλαμπαν κάτω από το ανελέητο φως του Αυγούστου. Τις θαύμαζα βαμμένες, στολισμένες, χτενισμένες. Όλες, μα όλες, κρατούσαν βεντάλια: «Ουφ, ουφ, τί ζέστη είναι αυτή, λιώσαμε, σκάσαμε». Και κουνούσαν πέρα-δώθε τις βεντάλιες με νάζι και φιλαρέσκεια.

Το πρώτο κέρασμα ήταν αμυγδαλωτό και μελιτζανάκι γλυκό του κουταλιού, στραγγισμένο και ζαχαρωμένο. Ούζο για τους άνδρες, λικέρ μαστίχα και τριαντάφυλλο  για τις γυναίκες, (τα αγοράζαμε χύμα, ήταν Τρικενέ) και, φυσικά, δροσερό νεράκι.

Όταν ετοιμάζονταν να φύγουν, το δεύτερο κέρασμα: Έμπαινα εγώ στο σαλόνι μ’ ένα μεγάλο δίσκο γεμάτο κουραμπιέδες τυλιγμένους στη λαδόκολλα και μοίραζα έναν στον καθένα.

 -Α, να και το έθιμο! Και του χρόνου!

-Και του χρόνου!

Απ’ όλα αυτά τα ωραία έθιμα, έχει απομείνει κανένα εν ζωή;

Να μην παραλείψω: Τα σπίτια που γιόρταζαν και δέχονταν επισκέπτες διατηρούσαν μισάνοιχτη την εξώπορτα του σπιτιού τους. Πολύ ωραίο έθιμο κι αυτό, συμφωνείτε;

Και κάτι ακόμα, τελευταίο: Για τα θεϊκά πρόσωπα που γιόρταζαν λέγαμε: η Γιορτή. Η γιορτή της Παναγιάς, η γιορτή του Αγίου Γεωργίου κ.ά.

Για τους ανθρώπους που γιόρταζαν, με μισάνοιχτη την πόρτα, λέγαμε: Το γιορτάσι. Το γιορτάσι του πατέρα μου, το γιορτάσι του αδερφού μου κ.ά.

Μπορείτε να προμηθευτείτε την εφημερίδα στα περίπτερα του νομού