Τα περιστατικά αυτά ενέπνευσαν την Κασσιανή και κατέκλυσε την γυναικεία ψυχή της η λαχτάρα να συναντηθεί με τον Ουράνιο Νυμφίο, να ζητήσει λύτρωση απ’ αυτόν, και να τον υπηρετήσει μέχρι Σταυρού και θανάτου.
Γι’ αυτό η Κασσιανή, ως ποιήτρια, κάνει σύνθεση και μετάπλαση των σχετικών περιστατικών των αμαρτωλών γυναικών και συνθέτει τον περίφημο ύμνο: «Κύριε η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή…», δοξαστικό που το ακούμε μελοποιημένο το βράδυ της Μεγάλης Τρίτης.
Πολλοί όμως είναι εκείνοι, και μάλιστα θρησκευόμενοι ή θρησκόληπτοι, που συγχέουν τα πράγματα, λέγοντας ότι «αμαρτωλή» ήταν η Κασσιανή, που είχε σχέση με τον αυτοκράτορα Θεόφιλο, απ’ όπου εμπνεύσθηκε τον ύμνο.
Πρόκειται βέβαια για χονδρό ιστορικό λάθος, και βαθιά παρανόηση θρησκευτική.
Η Κασσιανή ήταν βυζαντινή αρχόντισσα, ποιήτρια, υμνωδός και μελωδός, που έζησε στην Κωνσταντινούπολη τον Θ’ αιώνα μετά Χριστόν (820 κ.ε.).
Για το βίο της και το έργο της μας δίνουν στοιχεία οι χρονογράφοι της εποχής: Συμεών ο Μάγιστρος, Λέων ο Γραμματικός, Ιωάννης Ζωναράς κ.ά.
Διάδοχος του θρόνου ήταν τότε ο νεαρός Θεόφιλος, γιος του αυτοκράτορα Μιχαήλ Β’. Σύμφωνα με το έθιμο της εποχής, η μητέρα του Θεόφιλου Ευφροσύνη κάλεσε στο παλάτι τις κόρες των καλυτέρων οικογενειών του Βυζαντίου, προκειμένου να εκλέξει μεταξύ αυτών νύφη ο διάδοχος.
Επικρατέστερες ήταν δύο: Η Κασσιανή και η Θεοδώρα.
Ο Θεόφιλος τις πλησιάζει κρατώντας το χρυσό μήλο, σύμβολο επιλογής, για να το επιδώσει - «τη καλλίστη» - στην ωραιότερη και καλύτερη.
Γοητευμένος ο Θεόφιλος απ’ τη χάρη της Κασσιανής είναι έτοιμος να της επιδώσει το μήλο, θέλησε όμως πρώτα να δοκιμάσει την ψυχραιμία της και της λέει ένα πείραγμα: «Εκ γυναικός ερρύη τα φαύλα»! Δηλαδή, απ’ τη γυναίκα προήλθαν όλα τα κακά. Εννοούσε ο Θεόφιλος την Εύα που παρέβη την εντολή του Θεού, κόβοντας τον απαγορευμένο καρπό, και παρασύροντας μετά στην πτώση και τον Αδάμ. Και ενώ περίμενε ο Θεόφιλος να τα χάσει η Κασσιανή, εκείνη απαντά ήρεμα: «Αλλά και εκ γυναικός πηγάζει τα κρείττονα!». Δηλαδή, ναι, αλλά από μια γυναίκα προήλθαν και όλα τα καλά, εννοούσα την Παναγία.
Ο Θεόφιλος έμεινε έκπληκτος. Σε μία εποχή που μεγάλοι εκκλησιαστικοί συγγραφείς εκφράζονται με έσχατη περιφρόνηση για τις απογόνους της Εύας, η Κασσιανή είχε την τόλμη να του πει το αδιανόητο: ότι η γυναίκα δεν είναι μόνο φορέας της αμαρτίας, ως απόγονος της Εύας, αλλά και φορέας της σωτηρίας, αφού από αυτήν – την Παναγία – επήγασε η σωτηρία του κόσμου.
Ούτε οι πιο δυναμικές εκπρόσωποι του γυναικείου κινήματος της εποχής μας δεν εκφράσθηκαν έτσι για το θήλυ γένος.
Ο Θεόφιλος διέβλεψε ότι η Κασσιανή είναι ευφυέστερη απ’ αυτόν, το θεώρησε αυτό μειωτικό για τον ανδρισμό του και έδωσε το μήλο στην «σεμνότερη» Θεοδώρα.
Μετά την αποτυχία αυτή η Κασσιανή ίδρυσε μοναστήρι στην Κωνσταντινούπολη, όπου έζησε την υπόλοιπη ζωή της αφιερωμένη στο Θεό, και γράφοντας ύμνους, ποιήματα, γνωμικά και άλλα συγγράμματα, όπως γράφει ο Συμεών.
Γνωστότερα έργα της οι ύμνοι:
Κύριε η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή: Δοξαστικό της Μεγάλης Τρίτης.
Αυγούστου μοναρχήσαντος επί γης: Δοξαστικό των Χριστουγέννων.
Κύματι θαλάσσης - Ωδές στον κανόνα του Μεγάλου Σαββάτου - Γνωμικά, επιγράμματα, κ.ά.
Στα χείλη του λαού έγινε παροιμιώδης ο στίχος «Η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή», που λέγεται σήμερα μεταφορικά και ειρωνικά σε πολλές περιπτώσεις.
Η Θεοδώρα έγινε αυτοκράτειρα, στη θέση της Κασσιανής, αλλά δεν ήταν κι αυτή τόσο υποτακτική, όσο θα ήθελε ο Θεόφιλος και διαφωνούσε μαζί του στο θέμα των εικόνων. Ο Θεόφιλος ήταν εικονομάχος, η Θεοδώρα εικονολάτρισσα. Αποτέλεσμα: Ο Θεόφιλος έγινε μισητός, η Θεοδώρα δημοφιλής.
Σύμφωνα με την παράδοση ο αυτοκράτωρ, μετά την αποτυχία του στο Εικονομαχικό, νοστάλγησε την Κασσιανή, και την επισκέφθηκε στο Μοναστήρι την ώρα που η Κασσιανή συνέθετε τον περίφημο ύμνο για την Αμαρτωλή. Η επίσκεψη του Θεόφιλου την τάραξε τόσο, που διέκοψε τη συγγραφή του ύμνου και έτρεξε να κρυφτεί, για να μην τον αντικρύσει καν. Ο αυτοκράτωρ έσκυψε στο χειρόγραφο του ύμνου και σταμάτησε στο στίχο που έλεγε: «Καταφιλήσω τους άχραντους σου πόδας…». Και παίρνοντας τη γραφίδα της Κασσιανής πρόσθεσε στο σημείο εκείνο:
«Ων εν παραδείσω Εύα το δειλινόν, κρότον τοις ωσίν ηχηθείσα, εκρύβη». Δηλαδή, αυτά τα θεϊκά πόδια, που εγώ η αμαρτωλή τα βρέχω τώρα με δάκρυα, όταν κάποτε τα άκουσε η Εύα στον Παράδεισο φοβήθηκε, επειδή είχε κόψει τον απαγορευμένο καρπό, και απ’ το φόβο της κρύφτηκε.
Ο Θεόφιλος με την προσθήκη που έκαμε εννοούσε: Όπως τότε κρύφθηκε η Εύα απ’ το Θεό, έτσι τώρα κρύβεται η Κασσιανή απ’ τον αυτοκράτορα! Κατά την παράδοση, η Κασσιανή είδε μετά την προσθήκη, αλλά δεν την αφήρεσε, και ακούγεται μέχρι σήμερα τη Μεγάλη Τρίτη το βράδυ.
Αναπολώ με βαθειά συγκίνηση και νοσταλγία, τα χρόνια της φωνητικής μου ακμής που απέδιδα ψαλτικά τον υπέροχο αυτό ύμνο στον Ι.Ν. Αγίας Παρασκευής του χωριού μου και ενίοτε στην Ιερά Μονή Κατερινούς Μακρυνείας, ως εμπειροτέχνης ψάλτης.
Ωραία μετάφραση του ύμνου στη νεοελληνική γλώσσα έκανε ο Κωστής Παλαμάς.
Είναι γνωστή απ’ την ιστορία η πορεία στη συνέχεια του Θεοφίλου και της Κασσιανής.
Ο Θεόφιλος πέθανε πρόωρα το 829 μ.Χ., τον διαδέχθηκε ο ανήλικος γιος του Μιχαήλ Γ’, τον οποίο επιτρόπευε η μητέρα του Αυγούστα Θεοδώρα, η οποία αναστήλωσε θριαμβευτικά τις εικόνες, σταμάτησε ο εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα σε Εικονομάχους – Εικονολάτρες, η κοινωνική γαλήνη επανήλθε και ο Θεοδώρα ανακηρύχθηκε Αγία. Η αναστύλωση των εικόνων θεωρήθηκε θρίαμβος της Ορθοδοξίας και εορτάζεται έκτοτε την πρώτη Κυριακή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, που ονομάζεται γι’ αυτό Κυριακή της Ορθοδοξίας.
Η Κασσιανή έζησε μερικά χρόνια ακόμη στο Μοναστήρι και απήλθε εν Ειρήνη, αφήνοντάς μας ως ποιητική, μελωδική και πολιτιστική κληρονομιά την υμνογραφία της.
Η ποίησή της πηγάζει απ’ τη φόρτιση που της προκαλεί η διττή φύση της γυναίκας: Αμαρτωλή ως Εύα και παρθενική ως Μαρία.
Ο πόνος που νιώθει γι’ αυτή την αντίφαση της ύπαρξής της την κάνει να αναζητεί ερμηνείες και δρόμους που οδηγούν προς τον Θείον.
Θεωρείται η Κασσιανή, η μεγαλύτερη ποιήτρια του Βυζαντίου, αλλά θαυμάζεται και ως προσωπικότητα με ήθος και σθένος υψηλό, αφού για να υπερασπισθεί την υπόσταση της γυναίκας, θυσίασε ένα θρόνο, τον ενδοξότερο της εποχής εκείνης.
ακολουθήστε το aixmi-news.gr στο Facebook για να μαθαίνετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
