Ειδικότερα ο Πλάτων, ερευνώντας σ’ ένα πολύ γνωστό χωρίο, το πρόβλημα της αναγκαιότητας των νόμων, εκθέτει ότι σύμφωνα με την αληθινή επιστήμη της πολιτικής, σκοπός της πολιτείας και συνεπώς και του δικαίου, είναι η επιδίωξη του κοινού συμφέροντος και όχι του ατομικού, γιατί το κοινό συμφέρον ενώνει, ενώ το ατομικό «διασπά», δηλαδή καταστρέφει τις πολιτείες (Πλάτωνος Νόμοι Θ’. 875 oc: «...Πολιτική και αληθεί τέχνη ου το ίδιον αλλά το κοινόν ανάγκη μέλειν, το μεν γαρ κοινόν συνδεί, το δε ίδιον διασπά τας πόλεις…». Είναι πιθανόν ότι στο χωρίο αυτό ο Πλάτων ως «κοινόν συμφέρον» εννοεί το γενικό συμφέρον όλων των πολιτών, γιατί στη συνέχεια του χωρίου προσθέτει ότι είναι ωφελιμότερο και για τα 2 συμφέροντα (το γενικό και το ατομικό) να επικρατεί η ρύθμιση που ευνοεί μάλλον το γενικό παρά το ατομικό «και ότι συμφέρει τω κοινώ τε και ιδίω τοιν αμφοίν ή το κοινόν τιθήται καλώς μάλλον ή το ίδιον». Επίσης, όταν ο Πλάτων σ’ ένα άλλο χωρίο των Νόμων εκθέτει ότι ο νομοθέτης πρέπει να θεσπίζει τους νόμους, αποβλέποντας πάντα στη μεγίστη αρετή της δικαιοσύνης, είναι φανερό ότι ως δικαιοσύνη εννοεί την αρετή που εναρμονίζεται με το γενικό συμφέρον της Πόλης - Κράτος. «Ουκ άλλο, ή προς την μεγίστην αρετήν βλέπων αειθήσει νόμους». (Πλάτωνος Νόμοι Α, 630 c).
Τούτο συνάγεται και από το χαρακτηρισμό της δικαιοσύνης (στο ίδιο χωρίο) ως «πιστότητος εν τοις δεινοίς», δηλαδή ως μιας τίμιας και ορθής συμπεριφοράς στις κοινές συμφορές), καθώς και από το γνωστό πλατωνικό ορισμό, κατά τον οποίο δικαιοσύνη είναι το να εκτελεί κανείς τις υποχρεώσεις του, που απορρέουν από τη θέση του στην κοινωνία και να μη πολυπραγμονεί (Πλάτωνος Πολιτεία 433 α: «το τα αυτού πράττειν και μη πολυπραγμονείν δικαιοσύνη εστίν».
Ανάλογες σκέψεις, αλλά με εντονότερη, δημοκρατική τάση, συναντούμε και στον Αριστοτέλη. Πράγματι ο φιλόσοφος αυτός, αφού τονίσει γενικά ότι «… αι κοινωνίαι – (δηλαδή όλες οι κοινωνικές ομάδες) – συμπορεύονται γαρ επί τινι συμφέροντι». Και ότι – η πολιτική δε κοινωνία του συμφέροντος χάριν δοκεί και εξ αρχής συνελθείν και διαμένειν. τούτου γαρ και οι νομοθέται στοχάζονται και δίκαιον φασιν είναι το κοινή συμφέρον. (Ηθικά Νικομάχεια VVV. 1160α 10 επ.), προσθέτει ότι όλες οι κοινωνικές ομάδες πρέπει να υποτάσσουν τις επιδιώξεις τους στους γενικούς σκοπούς της Πολιτείας, γιατί η Πολιτεία επιδιώκει, όχι μόνο το γενικό συμφέρον του παρόντος, αλλά και το συμφέρον της διατηρήσεώς της σ’ όλη τη μελλοντική ζωή. (Ηθικά Νικομάχεια, VIII, 1160 α 21: «Πάσαι δ’ αύται, υπό την πολιτικήν επίκασιν είναι. ου γάρ του παρόντος συμφέροντος, η πολιτική εφίεται είναι, αλλ’ εις άπαντα τον βίον».
Επίσης στα πολιτικά ο Αριστοτέλης, αφού διατυπώσει την περίφημη αρχή ότι ο άνθρωπος είναι «πολιτικόν ζώον», δηλαδή κοινωνικό ζώο που δεν μπορεί να υπάρξει και να ζήσει χωρίς κοινωνία ή έξω από αυτή (Πολιτικά Α’ 1253 α 3), εξετάζει το σκοπό της υπάρξεως κάθε κοινωνίας, καθώς και το σκοπό που πρέπει να επιδιώκει μια τέλεια κοινωνία: (Πολιτικά Α’ 1252 β. 27-28 «Η δ’ εκ πλειόνων κωμών κοινωνία τέλειος πόλις, ήδη έχουσα πέρας της αυταρκείας ως έπος ειπείν, γινομένη μεν ουν του ζην ένεκεν, ούσα δε του ευ ζην».
Από το χωρίο αυτό, επισημαίνεται, αλλά και από άλλα χωρία αρχαίων συγγραφέων συνάγεται, ότι στην αρχαιότητα ήταν άγνωστη η διάκριση μεταξύ κράτους και ανοργάνωτης κοινωνίας, και ότι οι αρχαίοι με τον όρο - πόλις – εννοούσαν, τόσο το κράτος (δηλ. την Πολιτεία), όσο και την ανοργάνωτη κοινωνία. Συνεπώς, κατά τον Αριστοτέλη, σκοπός μεν κάθε ανθρώπινης κοινωνίας είναι «το ζην», δηλαδή η διατήρηση της ζωής των μελών της, η απόκρουση των εξωτερικών εχθρών, η πρόληψη των αμοιβαίων αδικιών, η ρύθμιση των ανταλλαγών (Πολιτικά Γ’ 1280 α 34 επ.), σκοπός δε της τέλειας κοινωνίας ή πολιτείας είναι «το ευ ζην», δηλαδή η ηθική και πνευματική ευδαιμονία όλων των πολιτών. Η τέλεια δε αυτή κοινωνία – Πολιτεία αρχίζει να υπάρχει από τη στιγμή που οι οικογένειες και τα γένη, που την αποτελούν, θα αποκτήσουν μια κοινή θέληση για την πραγματοποίηση της ευδαιμονίας αυτής: «ου μην ουδ’ υπαρχόντων απάντων ήδη πόλις, αλλ’ η του ευ ζην κοινωνία και ταις οικίαις και τοις γένεσι ζωής, τελείας χάριν και αυτάρκους» (Πολιτικά. Α’, 1252 β’ 34 επ. 1253 α).
Μέσα στα πλαίσια της επιδιώξεως του γενικού συμφέροντος της πόλης – κράτους πρέπει να νοηθεί και η περίφημη θεωρία του Αριστοτέλη για την επιείκεια. Κατά τον Αριστοτέλη η αρχή της επιείκειας στηρίζεται στη γνώμη των «επιεικών», δηλ. των ορθοφρονούντων ανθρώπων που ζουν σε μια συγκεκριμένη πολιτεία. Συνεπώς οι λύσεις στις οποίες οδηγεί η αρχή της επιείκειας πρέπει να εναρμονίζονται με το γενικόν συμφέρον της πόλης – Κράτους, γιατί αυτό απαιτεί η ορθοφροσύνη των πολιτών. Ο νομοθέτης κατά τον Αριστοτέλη, για να θεσπίσει ορθούς νόμους πρέπει να αποβλέπει στην εξυπηρέτηση του συμφέροντος των καλύτερων πολιτών ή του συμφέροντος των περισσοτέρων, να αποβλέπει σε μια ορθή ρύθμιση, σύμφωνα με τη δημοκρατική αρχή της πλειοψηφίας και της ισότητος και ότι μια τέτοια ρύθμιση είναι εκείνη που εξυπηρετεί το συμφέρον της όλης πόλης – κράτους και το γενικό συμφέρον των πολιτών. «Το δ’ ορθόν ληπτέον ίσως, το δ’ ίσως ορθόν προς το της πόλεως όλης συμφέρον και προς το κοινόν το των πολιτών». (Πολιτικά Γ’ 1283 β’ 40). Τελειώνοντας τις σκέψεις του Αριστοτέλη για το κοινό συμφέρον επισημαίνω ότι ήταν υπέρμαχος της δημοκρατικής αρχής της πλειοψηφίας, τονίζοντας ότι στα «μείζονα» (δηλ. τα σπουδαιότερα) θέματα πρέπει να επικρατεί η γνώμη της πλειοψηφίας των πολιτών και όχι η γνώμη των ειδημόνων και εκλεκτών, όπως επίστευε ο Πλάτων: «ώστε δικαίως κύριον μειζόνων είναι το πλήθος» (Πολιτικά Γ’, 1282 α 38).
Μπορείτε να προμηθευτείτε την εφημερίδα στα περίπτερα του νομού
