Αυτός είναι κι ο «καημός» μου όλα αυτά τα χρόνια που ασχολούμαι με τη συγγραφή βιβλίων για παιδιά και νέους, η όραση της ιστορίας μέσα στην αχλή του μύθου. Αυτό δεν είναι και το μυθιστόρημα; Μια ιστορία βαλμένη επιδέξια μέσα σε μύθο-μύθους; Αυτό το πάντρεμα αλήθειας και ψέματος, πραγματικότητας και φανταστικού, αυτού που έγινε κι αυτού που φανταζόμαστε ότι έγινε ή θα μπορούσε να γίνει.
Σύμφωνα με μια σημείωση των αδελφών Γκονκούρ, γνωστών Γάλλων συγγραφέων, «η ιστορία είναι ένα μυθιστόρημα που συνέβη και το μυθιστόρημα είναι μια ιστορία που θα μπορούσε να συμβεί». Ανάμεσα στην Ιστορία και τη Λογοτεχνία διακρίνουμε μια αμφίδρομη και ταυτόχρονα δυναμική σχέση που αξίζει να τη βιώνει κανείς. Πολλές φορές η ανάγνωση ενός ποιήματος ή ενός μυθιστορήματος μάς οδηγεί να ψάξουμε στην ιστορία, να συνδεθούμε με το παρελθόν όπως ποτέ δεν είχαμε φανταστεί ή να ξεκαθαρίσουμε όσες συγχύσεις ή παρασιωπήσεις η σχολική ιστορία, με πόνο το λέω ως εκπαιδευτικός κι εγώ, είχε προκαλέσει στη σκέψη μας. Η ιστορική προσέγγιση πάλι είναι απαραίτητη για να προχωρήσει κάποιος στην ερμηνεία ενός λογοτεχνικού κειμένου, καθώς η ιστορικότητα επιλέγεται από πολλούς ποιητές ή πεζογράφους ως υπόβαθρο και αφορμή για το έργο τους.
Ο Καβάφης συνήθιζε να λέει: «Εγώ είμαι ποιητής ιστορικός· ποτέ μου δεν θα μπορούσα να γράψω μυθιστόρημα ή θέατρον· αλλ’ αισθάνομαι μέσα μου 125 φωνές να με λέγουν ότι θα μπορούσα να γράψω ιστορίαν» Είναι, λοιπόν, μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα πνευματική άσκηση για μας να ανακαλύψουμε και να περπατήσουμε πάνω στις «γέφυρες» που στήνονται ανάμεσα στην ιστορία και τη λογοτεχνία. Ο γνωστός σε όλους μας Βαγγέλης Χατζηβασιλείου σε άρθρο του στην Ελευθεροτυπία, με τίτλο: «Τι ψάχνει η σύγχρονη λογοτεχνία στην Ιστορία;» μεταξύ άλλων γράφει: «Η ελληνική πεζογραφία τείνει τα τελευταία χρόνια να αναπτύξει μια προνομιακή σχέση με την ιστορική αναπαράσταση: από τους διωγμούς των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, τον Εμφύλιο και τις παιδουπόλεις της Φρειδερίκης μέχρι τις ελληνικές κοινότητες της Μικράς Ασίας και της Οδησσού, τον Εθνικό Διχασμό, το Βυζάντιο, τους Τουρκοκρητικούς και τον Αγώνα του ’21»…
Προς επίρρωση θα μπορούσα να αναφέρω τη χαρά και ικανοποίηση ως συγγραφέας που εισέπραξα και εισπράττω από τη στιγμή που κυκλοφόρησε αρκετά χρόνια πριν το μικρασιάτικο μυθιστόρημά μου «Το χαμένο ταίρι», ένα μυθιστόρημα που μιλά για τον ξεριζωμό των προσφύγων από την πατρίδα τους αλλά και τις δυσκολίες μετεγκατάστασης και αποδοχής τους στη μητροπολιτική Ελλάδα, εδώ στον Βόλο, στα μέρη μας. Να σημειώσω πως ενώ γράφτηκε από εμένα υποτίθεται για ενήλικες αναγνώστες, το επέλεξαν πολλά. πάρα πολλά σχολεία στην Ελλάδα και το εξωτερικό για να μάθουν μαθητές του δημοτικού για τη Μικρασιατική καταστροφή, αφού η ηρωίδα μου, η γιαγιά Δέσποινα σαν παραμύθι αφηγείται στα εγγόνια της στιγμιότυπα από τη ζωή της άλλοτε χαρούμενα άλλοτε θλιβερά, όπως είναι και η ζωή άλλωστε, με τη συμβουλή μέσα από το χθες τους να μάθουν και να μην πάθουν… Με εξέπληξε τόσο ευχάριστα αυτό, βλέποντας τα παιδιά να ψάχνουν στη συνέχεια τη ρίζα τους, να ρωτούν τους παππούδες και τις γιαγιάδες του στη Νέα Ιωνία του Βόλου πότε και πώς ήρθαν από την παλιά, γλυκιά Ιωνία τους…
Η ιστορία μας είναι η σκιά μας, είναι αυτό που αν δεν το ξέραμε, ασυναίσθητα επιχειρούμε να το μάθουμε, να το δούμε, να το γνωρίσουμε. Σαν τον σκύλο που γυρνάει γύρω από τη ουρά του έχουμε ανάγκη από τη συνειδητοποίηση και τη γνώση του χθες αν θέλουμε να προχωρήσουμε μπροστά δυνατοί και με εμπειρία… Πότε όμως γίνεται αυτό; Όταν η ιστορία μαθαίνεται και λαμβάνεται όπως λαμβάνουμε ένα φάρμακο για να περάσει μια αρρώστια; Όχι. Όταν στα σχολειά μας διδάσκεται επιδερμικά και με ταχύτατο ρυθμό προκειμένου να καλυφθεί η ύλη της χρονιάς; Όχι. Όταν αυτή η ιστορία, παγκόσμια, εθνική και τοπική υποβαθμίζεται σε άλλο ένα εξεταζόμενο μάθημα που ίσως μάς εισάγει σε μια ανώτερη ή ανώτατη Σχολή; Χίλιες φορές Όχι.
Η ιστορία είναι η περιουσία μας, το κτήμα μας και δεν έχουμε δικαίωμα να το ποδοπατάμε με κανέναν τρόπο και να το χρησιμοποιούμε αλλοιώνοντας την ποιότητα και την πραγματική του αξία. Το «παραμύθι» λοιπόν της αδιαφορία των νεοελλήνων και των παιδιών για την ιστορία καλό είναι να ανασκευαστεί και να ξαναϊδωθεί. Καλό είναι να τσεκάρουμε μήπως αυτή η αδιαφορία οφείλεται στον τρόπο «διάθεσης» και χρήσης της ιστορίας;. Γιατί όταν την ιστορία τη συμπεριλαμβάνει ένας συγγραφέας σε λογοτεχνία κινεί το ενδιαφέρον των ανθρώπων σε βαθμό μάλιστα συγκινητικό παρακινώντας για παραπέρα γνώση και αξιοποίηση; Γιατί η γνώση της ιστορία μπορεί να μάς δίνει λύσεις, μπορεί να μας ανοίγει δρόμους, αυτό όμως δεν αρκεί για να βγει κανείς από τα αδιέξοδά του σε ξέφωτο. Οφείλουμε τις λύσεις να τις χρησιμοποιήσουμε, τους δρόμους να τους περπατήσουμε, αλλιώς στο σκοτάδι θα μείνουμε, στην αφάνεια και στην κακομοιριά… Η ιστορία μπορεί να αποτελέσει κλειδί, μα αν δεν το γυρίσουμε επιδέξια στην κλειδαριά, δεν θα ανοίξει ποτέ η πόρτα…
Η λογοτεχνία συντείνει σ’ αυτό, με χαριτωμένο, εύληπτο, έμμεσο αν θέλετε τρόπο, ανοίγει το τούνελ του χθες κι ανάβοντας ένα κεράκι βαδίζουμε μέσα θαρρετά πια, το εξερευνούμε, το αξιοποιούμε ώστε να μην μάς φοβίζει, χωρίς να μάς εμποδίζει, κάνοντας μια προσευχή μάς βγάλει κάπου σταθερά και με ασφάλεια, σε απάνεμο λιμάνι. Η λογοτεχνία βλέπει την ιστορία σαν ένα χωροχρονικό πλαίσιο δράσης, συντελεί μέσα ουσιαστικά από την αναπαράσταση της ιστορίας και της ζωής, στη σοφότατη συνειδητοποίηση πως αυτοί που γράφουν την ιστορία δεν είναι παρά οι ήρωες της καθημερινότητας, της διπλανής πόρτας, δικοί μας άνθρωποι, γνώριμοι, αναγνωρίσιμοι και στην τελική, Εμείς οι ίδιοι. Εμείς κάθε μέρα γράφουμε ιστορία με τις πράξεις μας, με τις επιλογές μας, με τις αποφάσεις μας και σε καμιά περίπτωση νομίζω δεν θα θέλαμε οι κατοπινοί να τα ξεχάσουν, αν μάς ξεχάσουν…
Διονύσης Λεϊμονής
