Για λόγους ισορροπημένης αντίληψης και προοπτικής των πραγμάτων θα χρειαστεί να ξαναδούμε την μεγαλύτερη εικόνα [το πρόβλημα αλλά και τις τρέχουσες δραστηριότητες για τη λύση του] έτσι όπως έχει καταγραφεί από τα Ηνωμένα Έθνη. Έχουμε ξανά ασχοληθεί με κάποιες επιστημονικές όψεις του θέματος που τα δημοσιεύσαμε και εδώ αλλά και σε άλλα μέσα [https://www.huffingtonpost.gr/entry/klimatike-allaye-seneryasia-e-afanismos-toe-planete_gr_5c555b5fe4b00187b55132b4].
Τα παρακάτω αποσπάσματα είναι η συνέχεια από μια πρόσφατη ομιλία του Γ.Γ. Αντόνιο Γκουτιέρες στο Παν/μιο της Κολούμπια, ΗΠΑ. Στο πρώτο μέρος αναδεικνύεται το τεράστιο μέγεθος του προβλήματος, ενώ στο δεύτερο θα δούμε το κάλεσμα για επείγουσα δράση σε όλα τα επίπεδα. Θα ήμουν περισσότερο από ευτυχής εάν οι συμπατριώτες μου μετουσίωναν την αρνητική τους στάση απέναντι στις ΑΠΕ σε επαγρύπνηση ώστε όταν αυτές οι αναπόφευκτες εγκαταστάσεις γίνουν, να τηρηθούν οι κανόνες κατασκευής τους. Συχνά, τα παρατράγουδα συμβαίνουν κατά την υλοποίηση μιας καλής ιδέας!
Το πρόβλημα
Αντιμετωπίζουμε μια καταστροφική πανδημία, νέα ύψη παγκόσμιας υπερθέρμανσης, χειρότερη οικολογική υποβάθμιση και νέα εμπόδια στο έργο μας προς τους παγκόσμιους στόχους για πιο δίκαιη, χωρίς αποκλεισμούς και βιώσιμη ανάπτυξη. Με απλά λόγια, η κατάσταση του πλανήτη είναι υπό κατάρρευση.
Η ανθρωπότητα διεξάγει πόλεμο με την φύση. Αυτό είναι αυτοκτονικό. Η φύση επιτίθεται πάντα – και το κάνει ήδη με αυξανόμενη δύναμη και οργή.
Η βιοποικιλότητα καταρρέει. Ένα εκατομμύριο είδη κινδυνεύουν να εξαφανιστούν. Τα οικοσυστήματα εξαφανίζονται μπροστά στα μάτια μας. Οι έρημοι εξαπλώνονται. Οι υγρότοποι χάνονται. Κάθε χρόνο, χάνουμε 10 εκατομμύρια εκτάρια δασών. Οι ωκεανοί υπεραλιεύονται – και πνίγονται στα πλαστικά απορρίμματα. Το διοξείδιο του άνθρακα που απορροφούν κάνει τις θάλασσες όξινες. Οι κοραλλιογενείς ύφαλοι λευκαίνουν και πεθαίνουν.
Η ατμοσφαιρική ρύπανση και η ρύπανση των υδάτων σκοτώνουν 9 εκατομμύρια ανθρώπους ετησίως – έξι φορές περισσότερο από το τρέχον ποσοστό της πανδημίας. Και με τους ανθρώπους και τα ζώα να πλησιάζουν περαιτέρω σε βιότοπους ζώων και να διαταράσσουν τους παρθένους τόπους θα μπορούσαμε να δούμε περισσότερους ιούς και άλλους παράγοντες που προκαλούν ασθένειες να μεταπηδούν από ζώα σε ανθρώπους. Ας μην ξεχνάμε ότι το 75% των νέων εμφανιζόμενων ανθρώπινων μολυσματικών ασθενειών είναι ζωονοσογόνοι.
Σήμερα, δύο νέες έγκυρες εκθέσεις από τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό και το Πρόγραμμα Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών αναφέρουν πόσο κοντά είμαστε στην καταστροφή του κλίματος. Το 2020 κοντεύει να είναι ένα από τα τρία πιο θερμά έτη παγκοσμίως – παρόλη την δροσιστική επίδραση του φετινού Λα Νίνια. Η τελευταία δεκαετία ήταν η πιο θερμή στην ανθρώπινη ιστορία.
Η θερμότητα του ωκεανού έχει φθάσει σε επίπεδα ρεκόρ. Φέτος, περισσότερο από το 80 τοις εκατό των ωκεανών του κόσμου βίωσαν θαλάσσια θερμά κύματα. Στην Αρκτική το 2020 σημειώθηκε εξαιρετική ζέστη, με θερμοκρασίες που ξεπερνούν κατά τις 3 βαθμούς Κελσίου τον μέσο όρο – και πάνω από 5 βαθμούς στην βόρεια Σιβηρία. Ο Αρκτικός θαλάσσιος πάγος τον Οκτώβριο ήταν ο χαμηλότερος που έχει καταγραφεί ως τώρα – και τώρα το εκ νέου πάγωμα ήταν το πιο αργό που έχει καταγραφεί. Ο πάγος της Γροιλανδίας συνέχισε τη μακροπρόθεσμη πτώση του, χάνοντας κατά μέσο όρο 278 γιγατόνους ετησίως. Το μόνιμο στρώμα πάγου λιώνει και έτσι απελευθερώνει μεθάνιο, ένα ισχυρό αέριο θερμοκηπίου.
Τεράστιες πυρκαγιές, πλημμύρες, κυκλώνες και τυφώνες είναι ολοένα και πιο συνήθη φαινόμενα. Η εποχή των κυκλώνων του Βόρειου Ατλαντικού έχει δει 30 τυφώνες, υπερδιπλασιάζοντας την για πολλά χρόνια μέση τιμή και σπάζοντας το ρεκόρ για μια πλήρη εποχή. Η Κεντρική Αμερική εξακολουθεί να χτυπιέται τα τελευταία χρόνια και από τις δύο μεριές από αλλεπάλληλους τυφώνες, στην πιο έντονη περίοδο των τυφώνων. Πέρυσι, τέτοιες καταστροφές κόστισαν στον κόσμο 150 δισεκατομμύρια δολάρια.
Τα λοκντάουν εξαιτίας του COVID-19 μείωσαν προσωρινά τις εκπομπές και την ρύπανση. Ωστόσο, τα επίπεδα του διοξειδίου του άνθρακα εξακολουθούν να είναι πολύ υψηλά και αυξάνονται. Το 2019 τα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα έφτασαν το 148% των προ-βιομηχανικών επιπέδων. Το 2020 η ανοδική τάση συνεχίστηκε παρά την πανδημία. Το μεθάνιο αυξήθηκε ακόμη περισσότερο, φθάνοντας το 260%. Το οξείδιο του αζώτου, ένα ισχυρό αέριο θερμοκηπίου αλλά και ένα αέριο που βλάπτει την στιβάδα του όζοντος, έχει αυξηθεί κατά 123%.
Εν τω μεταξύ, οι πολιτικές για το κλίμα δεν έχουν ακόμη ανταποκριθεί στην πρόκληση. Οι εκπομπές είναι 62% υψηλότερες τώρα από ό,τι όταν ξεκίνησαν οι διεθνείς διαπραγματεύσεις για το κλίμα το 1990. Κάθε δέκατο ενός βαθμού θερμοκρασίας έχει σημασία. Σήμερα, βρισκόμαστε στους 1,2 βαθμούς θερμοκρασίας και ήδη παρατηρούμε πρωτοφανείς ακραίες κλιματικές συνθήκες και αστάθεια σε κάθε περιοχή και σε κάθε ήπειρο. Προχωρούμε προς μια μεγάλη αύξηση της θερμοκρασίας από 3 έως 5 βαθμούς Κελσίου αυτόν τον αιώνα. Η επιστήμη είναι ξεκάθαρη: για να περιορίσει την άνοδο της θερμοκρασίας στους 1,5 βαθμούς Κελσίου πάνω από τα προ-βιομηχανικά επίπεδα, ο κόσμος πρέπει να μειώσει την παραγωγή ορυκτών καυσίμων κατά περίπου 6% κάθε χρόνο από τώρα έως το 2030. Αντιθέτως ο κόσμος πηγαίνει στην αντίθετη κατεύθυνση, προγραμματίζοντας ετήσια αύξηση 2%.
Η επίπτωση της επίθεσης στον πλανήτη μας, εμποδίζει τις προσπάθειές μας να εξαλείψουμε την φτώχεια και να εξαλείψουμε την επισιτιστική ανασφάλεια. Καθιστά επίσης το έργο μας για την ειρήνη ακόμη πιο δύσκολο, καθώς οι διαταραχές οδηγούν σε αστάθεια, μετακινήσεις πληθυσμών και σύγκρουση. Δεν είναι τυχαίο ότι το 70% των πιο ευάλωτων στο κλίμα χωρών είναι επίσης από τις πιο ευάλωτες πολιτικά και οικονομικά.
Δεν είναι τυχαίο ότι από τις 15 χώρες που είναι πιο ευαίσθητες σε κλιματικούς κινδύνους, οκτώ φιλοξενούν ειρηνευτική ή ειδική πολιτική αποστολή των Ηνωμένων Εθνών. Όπως πάντα, οι επιπτώσεις επηρεάζουν περισσότερο τους πιο ευάλωτους ανθρώπους του κόσμου. Όσοι έχουν συμβάλλει ελάχιστα στην δημιουργία του προβλήματος υποφέρουν περισσότερο. Ακόμη και στον ανεπτυγμένο κόσμο, οι περιθωριοποιημένοι είναι τα πρώτα θύματα καταστροφών και οι τελευταίοι που ανακάμπτουν.
Ας είμαστε σαφείς: οι ανθρώπινες δραστηριότητες βρίσκονται στην ρίζα της πορείας μας προς το χάος. Αλλά αυτό σημαίνει ότι η ανθρώπινη δράση μπορεί να βοηθήσει στην επίλυσή τους. Η ειρήνη με την φύση είναι το καθοριστικό καθήκον του 21ου αιώνα. Πρέπει να είναι η κορυφαία, η σημαντικότερη προτεραιότητα για όλους, παντού.
Σε αυτό το πλαίσιο, η ανάκαμψη από την πανδημία είναι μια ευκαιρία. Μπορούμε να δούμε ακτίνες ελπίδας με την μορφή του εμβολίου. Αλλά δεν υπάρχει εμβόλιο για τον πλανήτη. Η φύση χρειάζεται διάσωση. Ξεπερνώντας την πανδημία, μπορούμε επίσης να αποτρέψουμε την καταστροφή του κλίματος και να αποκαταστήσουμε τον πλανήτη μας. Αυτό είναι μια επική δοκιμασία για την πολιτική. Αλλά τελικώς πρόκειται για μια ηθική δοκιμασία.
Τα τρισεκατομμύρια δολάρια που απαιτούνται για την ανάρρωση από τον COVID είναι χρήματα που δανειζόμαστε από τις μελλοντικές γενιές. Και την παραμικρή δεκάρα. Δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτούς τους πόρους για να κλειδώσουμε τις πολιτικές που τις επιβαρύνουν με ένα τεράστιο χρέος σε έναν κατεστραμμένο πλανήτη. Ήλθε η ώρα να πατήσετε τον "πράσινο διακόπτη". Έχουμε την ευκαιρία όχι απλώς να επαναφέρουμε την παγκόσμια οικονομία αλλά και να την μεταμορφώσουμε. Μια βιώσιμη οικονομία που θα βασίζεται σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας, καθαρότερες υποδομές και ένα ανθεκτικό μέλλον. Ένας κόσμος χωρίς αποκλεισμούς θα βοηθήσει να διασφαλιστεί ότι οι άνθρωποι μπορούν να απολαμβάνουν καλύτερη υγεία και τον πλήρη σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους και να ζουν με αξιοπρέπεια σε έναν υγιή πλανήτη.
Οι προτάσεις και δράσεις για τη λύση του προβλήματος
Θα ξεκινήσω με την κατάσταση έκτακτης ανάγκης για το κλίμα.
Αντιμετωπίζουμε τρεις επιταγές στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης: Πρώτον, πρέπει να επιτύχουμε παγκόσμια μείωση εκπομπών άνθρακα μέσα στις επόμενες τρεις δεκαετίες. Δεύτερον, πρέπει να ευθυγραμμίσουμε την παγκόσμια χρηματοδότηση πίσω από την Συμφωνία του Παρισιού, το προσχέδιο του κόσμου για την δράση για το κλίμα. Τρίτον, πρέπει να κάνουμε μια σημαντική πρόοδο στην προσαρμογή για την προστασία του κόσμου – και ιδιαίτερα των πιο ευάλωτων ανθρώπων και χωρών – από τις κλιματικές επιπτώσεις.
Επιτρέψτε μου να τα πάρουμε με την σειρά. Πρώτον, μείωση εκπομπών άνθρακα – καθαρές μηδενικές εκπομπές αερίων θερμοκηπίου. Τον τελευταίο καιρό έχουμε δει σημαντικές θετικές εξελίξεις. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει δεσμευτεί να γίνει η πρώτη καθαρή για το κλίμα ήπειρος έως το 2050 και αναμένω ότι θα αποφασίσει να μειώσει τις εκπομπές της τουλάχιστον έως 55% - κάτω από τα επίπεδα του 1990 - έως το 2030. Το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ιαπωνία, η Δημοκρατία της Κορέας και περισσότερες από 110 χώρες έχουν δεσμευτεί για την εκμηδένιση των εκπομπών άνθρακα έως το 2050. Η νέα κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών ανακοίνωσε ακριβώς τον ίδιο στόχο. Η Κίνα έχει δεσμευτεί να φτάσει το όριο αυτό πριν από το 2060. Αυτό σημαίνει ότι μέχρι τις αρχές του επόμενου έτους, χώρες που αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 65% των παγκόσμιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και περισσότερο από το 70% της παγκόσμιας οικονομίας θα έχουν αναλάβει φιλόδοξες δεσμεύσεις για την εξουδετέρωση των εκπομπών άνθρακα. Πρέπει να μετατρέψουμε αυτήν την ορμή σε κίνημα.
Ο κεντρικός στόχος των Ηνωμένων Εθνών για το 2021 είναι η οικοδόμηση ενός πραγματικά παγκόσμιου συνασπισμού για την εξουδετέρωση των εκπομπών άνθρακα. Πιστεύω ακράδαντα ότι το 2021 μπορεί να είναι ένα νέο έτος άλματος – το έτος ενός κβαντικού άλματος προς την εξουδετέρωση εκπομπών άνθρακα. Κάθε χώρα, πόλη, χρηματοπιστωτικό ίδρυμα και εταιρεία θα πρέπει να υιοθετήσει σχέδια για μετάβαση σε καθαρές μηδενικές εκπομπές έως το 2050 και ενθαρρύνω τους κύριους εκπομπούς να οδηγήσουν τον δρόμο στην λήψη αποφασιστικής δράσης τώρα για να φτάσουν στον σωστό δρόμο και να επιτύχουν αυτό το όραμα, το οποίο σημαίνει μείωση των παγκόσμιων εκπομπών κατά 45% έως το 2030 σε σύγκριση με τα επίπεδα του 2010. Και αυτό πρέπει να είναι σαφές στις εθνικά καθορισμένες συνεισφορές.
Κάθε άτομο πρέπει επίσης να παίξει τον ρόλο του – ως καταναλωτές, ως παραγωγοί, ως επενδυτές. Η τεχνολογία είναι στο πλευρό μας. Η καλή οικονομική ανάλυση είναι σύμμαχος μας. Περισσότερες από τις μισές μονάδες άνθρακα που λειτουργούν σήμερα κοστίζουν περισσότερο από την κατασκευή νέων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας από το μηδέν. Οι επιχειρήσεις άνθρακα έχουν αποτύχει. Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας εκτιμά ότι, παρά τις αναπόφευκτες απώλειες θέσεων εργασίας, η μετάβαση στην καθαρή ενέργεια θα έχει ως αποτέλεσμα την δημιουργία 18 εκατομμυρίων θέσεων εργασίας έως το 2030. Αλλά μια δίκαιη μετάβαση είναι απολύτως κρίσιμη. Πρέπει να αναγνωρίσουμε το ανθρώπινο κόστος της αλλαγής ενέργειας. Η κοινωνική προστασία, το προσωρινό βασικό εισόδημα, η επανεκπαίδευση και οι δεξιότητες μπορούν να υποστηρίξουν τους εργαζομένους και να διευκολύνουν τις αλλαγές που προκαλούνται από την απαλλαγή από τον άνθρακα. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι τώρα η πρώτη επιλογή όχι μόνο για το περιβάλλον, αλλά και για την οικονομία. Και πέρα από τις ανακοινώσεις, όλοι πρέπει να περάσουν ένα τεστ αξιοπιστίας.
Επιτρέψτε μου να δώσω ένα παράδειγμα, το παράδειγμα της ναυτιλίας. Εάν ο ναυτιλιακός τομέας ήταν μια χώρα, θα ήταν η έκτη μεγαλύτερη εκπομπή αερίων θερμοκηπίου στον κόσμο, μεγαλύτερη από όλη τη Νότια Αμερική. Στην Σύνοδο Κορυφής της Δράσης για το Κλίμα του περασμένου έτους, ξεκινήσαμε τον «Συνασπισμό για Μεταφορές με Μηδενική Μόλυνση» για να πιέσουμε για μηδενικές εκπομπές πλοίων βαθέων υδάτων έως το 2030. Διαφορετικά, το «καθαρό πλοίο» δεν θα πλεύσει. Το ίδιο ισχύει και για την αεροπορία.
Δεύτερον, επιτρέψτε μου τώρα να στραφώ στο βασικό ζήτημα της χρηματοδότησης. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι όλες οι κυβερνήσεις να μεταφράσουν αυτές τις δεσμεύσεις σε πολιτικές, σχέδια και στόχους με συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα. Αυτό θα προσφέρει μια διασφάλιση και εμπιστοσύνη στις επιχειρήσεις και στον χρηματοπιστωτικό τομέα να επενδύσουν για καθαρές μηδενικές εκπομπές. Είναι καιρός: να βάλετε μια τιμή στον άνθρακα. Σταδιακή κατάργηση της χρηματοδότησης ορυκτών καυσίμων και τερματισμός των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων. Να σταματήσει η κατασκευή νέων εγκαταστάσεων παραγωγής ενέργειας από άνθρακα – και να σταματήσει η χρηματοδότηση της ενέργειας από άνθρακα στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Μετατόπιση της φορολογικής επιβάρυνσης από εισόδημα σε άνθρακα και από φορολογούμενους σε ρυπαίνοντες. Να ενσωματώσει τον στόχο της εξουδετέρωσης του άνθρακα σε όλες τις οικονομικές, δημοσιονομικές και πολιτικές αποφάσεις. Και να καταστούν υποχρεωτικές οι γνωστοποιήσεις του χρηματοοικονομικού ρίσκου που σχετίζονται με το κλίμα.
Η χρηματοδότηση θα πρέπει να ρέει προς την πράσινη οικονομία, την ανθεκτικότητα, την προσαρμογή και τα προγράμματα μετάβασης. Πρέπει να ευθυγραμμίσουμε όλες τις δημόσιες και ιδιωτικές χρηματοοικονομικές ροές με την Συμφωνία του Παρισιού και τους Στόχους της Αειφόρου Ανάπτυξης. Τα πολυμερή, περιφερειακά και εθνικά αναπτυξιακά ιδρύματα και οι ιδιωτικές τράπεζες πρέπει όλοι να δεσμευτούν να ευθυγραμμίσουν τον δανεισμό τους με τον παγκόσμιο καθαρό μηδενικό στόχο.
Τρίτον, χρειαζόμαστε μια σημαντική πρόοδο στην προσαρμογή και στην ανθεκτικότητα. Βρισκόμαστε σε έναν αγώνα ενάντια στο χρόνο για να προσαρμοστούμε σε ένα ταχύτατα μεταβαλλόμενο κλίμα. Η προσαρμογή δεν πρέπει να είναι το ξεχασμένο στοιχείο της δράσης για το κλίμα. Μέχρι τώρα, η προσαρμογή αντιπροσωπεύει μόνο το 20% της χρηματοδότησης του κλίματος. Η Παγκόσμια Επιτροπή Προσαρμογής διαπίστωσε ότι κάθε $1 που επενδύθηκε στην προσαρμογή θα μπορούσε να αποφέρει σχεδόν $4 σε οφέλη. Έχουμε ηθική επιταγή και σαφές οικονομικό πλαίσιο για την στήριξη των αναπτυσσόμενων χωρών ώστε να προσαρμοστούν και να οικοδομήσουν την ανθεκτικότητα στις τρέχουσες και μελλοντικές κλιματικές επιπτώσεις.
Αλλά πρέπει να θυμόμαστε: δεν μπορεί να υπάρξει διαχωρισμένη δράση για το κλίμα έξω από την μεγαλύτερη πλανητική εικόνα. Όλα είναι αλληλένδετα – το παγκόσμιο κοινά αγαθά και η παγκόσμια ευημερία. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να δράσουμε ευρύτερα, πιο ολιστικά, σε πολλά μέτωπα, για να διασφαλίσουμε την υγεία του πλανήτη μας από την οποία εξαρτάται όλη η ζωή. Η φύση μας τρέφει, μας ντύνει, μας ξεδιψάει, δημιουργεί το οξυγόνο, διαμορφώνει τον πολιτισμό μας και τις πίστες μας και σφυρηλατεί την ταυτότητά μας.
Η βιοποικιλότητα δεν είναι απλώς η χαριτωμένη και χαρισματική άγρια φύση· είναι ο ζωντανός, αναπνευστικός ιστός της ζωής. Η υπεραλίευση πρέπει να σταματήσει. Η ρύπανση από χημικά και στερεά απόβλητα – ιδίως τα πλαστικά – πρέπει να μειωθεί δραστικά. Τα θαλάσσια αποθέματα πρέπει να αυξηθούν σημαντικά και οι παράκτιες περιοχές χρειάζονται μεγαλύτερη προστασία.
Έχω παρουσιάσει μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης, αλλά βλέπω επίσης ελπίδα. Βλέπω μια ιστορία προόδου που δείχνουν τι μπορεί να γίνει: από την διάσωση της στιβάδας του όζοντος, από την μείωση των ποσοστών εξαφάνισης ειδών έως την επέκταση των προστατευόμενων περιοχών. Πολλές πόλεις γίνονται πιο πράσινες. Η οικονομία ανακύκλωσης μειώνει τα απόβλητα.
Οι νοοτροπίες αλλάζουν. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι κατανοούν την ανάγκη για τις δικές τους καθημερινές επιλογές για μείωση των ιχνών του άνθρακα και σεβασμό των πλανητικών ορίων. Και βλέπουμε εμπνευσμένα κύματα κοινωνικής κινητοποίησης από νέους. Από διαμαρτυρίες στους δρόμους έως διαδικτυακή υπεράσπιση. Από την εκπαίδευση στην τάξη μέχρι την εμπλοκή της κοινότητας.
Η πόρτα είναι ανοιχτή, οι λύσεις υπάρχουν. Τώρα είναι η ώρα να μετασχηματίσουμε την σχέση των ανθρώπων με τον φυσικό κόσμο, και μεταξύ τους. Και πρέπει να το κάνουμε μαζί. Η αλληλεγγύη είναι ανθρωπιά. Η αλληλεγγύη είναι επιβίωση. Αυτό είναι το μάθημα του 2020. Με τον κόσμο σε αδιέξοδο και αποδιοργάνωση, ας πάρουμε το μάθημα και ας αλλάξουμε πορεία για την κεντρική περίοδο που θα ακολουθήσει.